η ιστορική και η κοινωνική γλωσσολογία εκλαμβάνουν τα φαινόμενα γλωσσικής αλλαγής και ποικιλίας, όπως τα κοινωνικά ιδιώματα και τα ξένα δάνεια, ως απολύτως φυσικά, συχνά ως ένδειξη αναζωογόνησης μιας γλώσσας, και την αρνητική αξιολόγηση ορισμένων γλωσσικών ποικιλιών ως συνηθισμένη προκατάληψη. Και πόσοι γνωρίζουν πιο συγκεκριμένα το ερευνητικό έργο για τα νεανικά ιδιώματα της ελληνικής, που συντελείται κυρίως στα Πανεπιστήμια της Πάτρας και της Χαϊδελβέργης; Συμπεριλαμβάνει ένα πλούσιο αρχείο λέξεων και εκφράσεων και μαρτυρά συνεπώς την ικανότητα αναδημιουργίας και εμπλουτισμού της γλώσσας που διαθέτουν οι νέοι, όπως όλοι άλλωστε οι ομιλητές. Συνήθως μάλιστα οι νεανικοί νεολογισμοί χρησιμοποιούν παραδοσιακά ελληνικές ρίζες (π.χ. "φατσοκόφτης", αυτός που ελέγχει την είσοδο σε κέντρα διασκέδασης) και τα ξένα δάνεια ενσωματώνονται (π.χ. "κουλάρω").
Η θέση μας για τα νεανικά ιδιώματα (όπως και για άλλα γλωσσικά φαινόμενα) έχει συνέπειες για τη διδασκαλία της γλώσσας στην εκπαίδευση. Oσοι εκλαμβάνουν το δανεισμό της αγγλικής ρίζας "κουλ" στο παραπάνω ρήμα ως πρόβλημα, προτείνουν τη θεραπεία μιας ένεσης αρχαιότερων μορφών της γλώσσας. Μια τέτοια τακτική δεν αποτελεί απλώς καταφυγή σε πρακτικές που ελάχιστα μπορεί να επηρεάσουν τη σύγχρονη χρήση της γλώσσας, καταναλώνουν πολύτιμο χρόνο του αναλυτικού προγράμματος και εξυπηρετούν συντηρητικές ιδεολογικές σκοπιμότητες. Αποτελεί πάνω απ' όλα σοβαρή παραπλάνηση ως προς το ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα. Το πρόβλημα με τη χρήση της ελληνικής από νέους και άλλες κοινωνικές ομάδες δεν εντοπίζεται στις αποκλίνουσες από τη νόρμα εκφράσεις -απόδειξη άλλωστε του πλούτου της γλώσσας και της ζωντάνιας των ομιλητών της. Εντοπίζεται στο ότι δεν μπορούν να τη χειριστούν σε γραπτές και προφορικές της μορφές που δεν συνηθίζονται στην καθημερινή ζωή, αλλά είναι αναγκαίες για πρόσβαση στη γνώση και την εξουσία.
Την ευθύνη έχει φυσικά το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ενθαρρύνει την παθητική ανάγνωση και αναπαραγωγή κειμένων, όπως φαίνεται μεταξύ άλλων στην αφθονία των ασκήσεων αντιγραφής στο δημοτικό, στη λέξη προς λέξη απομνημόνευση της εξεταστικής ύλης στο πανεπιστήμιο και στην απουσία ακόμη και απλών δραστηριοτήτων κριτικής ανάγνωσης, όπως η συζήτηση κειμένων, η περίληψή τους, ακόμη και η υπογράμμιση των κυριότερων σημείων τους. Διδάσκει επίσης λίγα μόνο είδη λόγου, παραλείποντας ακόμη και συνηθισμένες σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα δραστηριότητες, όπως η ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών βιβλίων και η γραφή εργασιών. Ενώ περισσεύουν οι καταγγελίες περί λεξιπενίας, σπανίως ακούγονται φωνές ενάντια στο απαρχαιωμένο αυτό σύστημα, που εξακολουθεί κυρίως μέσω του γλωσσικού μαθήματος να παράγει πολίτες χωρίς ευρύ φάσμα δεξιοτήτων χρήσης του λόγου, στην ουσία χωρίς δυνατότητες κριτικής σκέψης και κοινωνικής παρέμβασης.
*η Δήμητρα Κατή είναι ψυχογλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου