Δευτέρα 31 Οκτωβρίου 2011
Πέμπτη 27 Οκτωβρίου 2011
Γλώσσα των νέων: Κριτική από τους μεγάλους
Πώς κρίνουν οι μεγάλοι τη γλώσσα των νέων
http://old.media.uoa.gr/lectures/linguistic_archives/inmedia/docs/05_prassa.pdf
http://old.media.uoa.gr/lectures/linguistic_archives/inmedia/docs/05_prassa.pdf
Τρίτη 25 Οκτωβρίου 2011
ΨΗΦΙΑΚΗ ΓΛΩΣΣΑ (GREEKLISH) - ΟΡΙΣΜΟΣ – ΧΩΡΟΧΡΟΝΙΚΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ
Greeklish ονομάζεται το τεχνητό γλωσσικό ιδίωμα που
επινοήθηκε, για να καλύψει τις ανάγκες επικοινωνίας ανάμεσα
στους έλληνες χρήστες τού διαδικτύου (INTERNET). Ο όρος
προέρχεται από τη σύντμηση των όρων «greek» (ελληνικά) και
«lish» [κατάληξη της λέξης «english» (αγγλικά)].
Σάββατο 22 Οκτωβρίου 2011
H εμφάνιση του φεμινισμού στο νεοελληνικό θέατρο
Ευρωπαϊκή Εταιρεία Νεοελληνικών Σπουδών
H εμφάνιση του φεμινισμού στο νεοελληνικό θέατρο
Για την ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα και την ένταξή του στο παγκόσμιο φεμινιστικό κίνημα υπάρχουν μερικές μελέτες και άρθρα[1]. Η θεωρητική ανάλυση εκπροσωπείται ελάχιστα και όχι εξειδικευμένα για τον ελληνικό χώρο: ασφαλώς προηγείται η ιστορική τοποθέτηση και ερμηνεία. Τέτοια θα επιχειρηθεί και εδώ. H γυναικεία παρουσία στον δημόσιο βίο μέσω του τύπου χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα, πιο συστηματικά και συνειδητοποιημένα όμως στη δεκαετία του 1880. Φυσικά το πρώτο, για μεγάλο διάστημα το μοναδικό, και επίσης αυτό που τύχαινε ευρύτερης αποδοχής, ήταν το ζήτημα της γυναικείας εκπαίδευσης, που αποτελούσε αίτημα από τις απαρχές της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους[2] – με διπλή κατεύθυνση: ιδρύθηκαν αρκετά σχολεία και παρθεναγωγεία, ενώ άνοιξε για τις γυναίκες το επάγγελμα της δασκάλας, που ήταν ουσιαστικά το μόνο δημόσιο λειτούργημα που μπορούσε μια γυναίκα να ασκεί.
H εμφάνιση του φεμινισμού στο νεοελληνικό θέατρο
Για την ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα και την ένταξή του στο παγκόσμιο φεμινιστικό κίνημα υπάρχουν μερικές μελέτες και άρθρα[1]. Η θεωρητική ανάλυση εκπροσωπείται ελάχιστα και όχι εξειδικευμένα για τον ελληνικό χώρο: ασφαλώς προηγείται η ιστορική τοποθέτηση και ερμηνεία. Τέτοια θα επιχειρηθεί και εδώ. H γυναικεία παρουσία στον δημόσιο βίο μέσω του τύπου χρονολογείται από τα μέσα του 19ου αιώνα, πιο συστηματικά και συνειδητοποιημένα όμως στη δεκαετία του 1880. Φυσικά το πρώτο, για μεγάλο διάστημα το μοναδικό, και επίσης αυτό που τύχαινε ευρύτερης αποδοχής, ήταν το ζήτημα της γυναικείας εκπαίδευσης, που αποτελούσε αίτημα από τις απαρχές της ίδρυσης του νέου ελληνικού κράτους[2] – με διπλή κατεύθυνση: ιδρύθηκαν αρκετά σχολεία και παρθεναγωγεία, ενώ άνοιξε για τις γυναίκες το επάγγελμα της δασκάλας, που ήταν ουσιαστικά το μόνο δημόσιο λειτούργημα που μπορούσε μια γυναίκα να ασκεί.
Πέμπτη 20 Οκτωβρίου 2011
Τα «γκρίκλις», η σύγχυση, η διαμάχη και η αλήθεια
ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
Τα «γκρίκλις», η σύγχυση, η διαμάχη και η αλήθεια
Για το λατινικό αλφάβητο και την «απειλή» προς την ελληνική γλώσσα
ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ
Ασύστατα, επιστημονικά, είναι τα επιχειρήματα των 40 ακαδημαϊκών στον πρωτοχρονιάτικο «συναγερμό» τους, τονίζουν ειδικοί γλωσσολόγοι, καθηγητές και επιστήμονες. Και απαντούν σήμερα μέσα από τις στήλες των «ΝΕΩΝ» στους φόβους που εκφράζουν κορυφαίες προσωπικότητες και ορισμένοι φορείς της χώρας, ότι το ελληνικό αλφάβητο τείνει χάριν της παγκόσμιας επικοινωνίας να αντικατασταθεί από το λατινικό, με κίνδυνο να πληγεί καίρια η ελληνική γλώσσα, η ελληνική σκέψη και ο ελληνικός πολιτισμός. Μη μυθοποιείτε το πρόβλημα, βάλτε το στην ορθή του βάση και αντιμετωπίστε το, λένε οι ειδικοί
Τα «γκρίκλις», η σύγχυση, η διαμάχη και η αλήθεια
Για το λατινικό αλφάβητο και την «απειλή» προς την ελληνική γλώσσα
ΜΙΚΕΛΑ ΧΑΡΤΟΥΛΑΡΗ
Ασύστατα, επιστημονικά, είναι τα επιχειρήματα των 40 ακαδημαϊκών στον πρωτοχρονιάτικο «συναγερμό» τους, τονίζουν ειδικοί γλωσσολόγοι, καθηγητές και επιστήμονες. Και απαντούν σήμερα μέσα από τις στήλες των «ΝΕΩΝ» στους φόβους που εκφράζουν κορυφαίες προσωπικότητες και ορισμένοι φορείς της χώρας, ότι το ελληνικό αλφάβητο τείνει χάριν της παγκόσμιας επικοινωνίας να αντικατασταθεί από το λατινικό, με κίνδυνο να πληγεί καίρια η ελληνική γλώσσα, η ελληνική σκέψη και ο ελληνικός πολιτισμός. Μη μυθοποιείτε το πρόβλημα, βάλτε το στην ορθή του βάση και αντιμετωπίστε το, λένε οι ειδικοί
Η παραγωγή του λόγου των μαθητών μέσα και έξω από τη σχολική τάξη
πηγή http://www.politikokafeneio.com/pedia/epoxi050405.htm
Νιτσοπούλου Α.
Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε όσοι ανήκουμε σε μια γλωσσική κοινότητα δεν είναι ομοιογενής. Έτσι διακρίνουμε γλωσσικές ποικιλίες που οφείλονται σε γεωγραφικά και κοινωνικά κριτήρια. Μια γλωσσική ποικιλία, που ορίζεται με κοινωνικά κριτήρια, είναι η επίσημη διάλεκτος. Είναι η γλωσσική διάλεκτος που χρησιμοποιείται και διδάσκεται μέσα στη σχολική τάξη. Οι μαθητές, ανάλογα με την κοινωνική τους προέλευση, δεν μπορούν να προσαρμοστούν όλοι το ίδιο εύκολα στη γλωσσική νόρμα του σχολείου. Όσοι προέρχονται από μη προνομιούχα κοινωνικοοικονομικά στρώματα αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα κατά την προσαρμογή τους σ’ αυτή, από όσους προέρχονται από προνομιούχα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Αντίθετα, έξω από τη σχολική τάξη, όλοι οι μαθητές, όταν βρεθούν σε οικείο και φιλικό περιβάλλον, όπου δεν επιβάλλονται γλωσσικοί κανόνες και εμπόδια, μπορούν και εκφράζονται ελεύθερα και με περίσσεια λόγου. Στην ανακοίνωση αυτή γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ανάλυση και ερμηνεία των ευρημάτων έρευνας, που έγινε για τη συγγραφή διδακτορικής διατριβής με θέμα: “Η παραγωγή του λόγου των μαθητών μέσα και έξω από τη σχολική τάξη”. Στην έρευνα πήραν μέρος 120 μαθητές από 10 σχολεία της Αθήνας. Μαγνητοφωνήθηκε ο λόγος των μαθητών μέσα στη σχολική τάξη, στη διάρκεια μαθημάτων, και αντίστοιχα ο λόγος τους έξω από τη σχολική τάξη σε ιδιαίτερες μεταξύ τους συζητήσεις.
Στην ανακοίνωση αυτή γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ανάλυση και ερμηνεία των ευρημάτων μιας έρευνας που έγινε με σκοπό τη σύγκριση του λόγου που αρθρώνουν οι μαθητές μέσα στη σχολική τάξη και του λόγου που αρθρώνουν έξω από αυτή. Η σύγκριση αυτή γίνεται σε σχέση με την κοινωνική προέλευση των μαθητών. Δηλαδή συγκρίνεται ο λόγος των μαθητών που προέρχονται από προνομιούχα και μη προνομιούχα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, μέσα στη σχολική τάξη, κατά τη διάρκεια του μαθήματος και έξω από τη σχολική τάξη, σε ιδιαίτερες μεταξύ τους συζητήσεις. Η έρευνα έγινε σε 10 σχολεία της Αθήνας και πήραν μέρος συνολικά 120 μαθητές της τρίτης Γυμνασίου.
Θα αναφερθώ κατ’ αρχήν με συντομία στο θεωρητικό υπόβαθρο, στο οποίο βασίζεται η ανάλυση και η ερμηνεία των ευρημάτων της έρευνας, και αμέσως μετά θα αναφερθούν μερικά παραδείγματα και κάποια σύντομα συμπεράσματα. Πολλοί εκπαιδευτικοί αναγνωρίζουν ότι η σχολική αποτυχία είναι κυρίως γλωσσική αποτυχία και γι’ αυτό στρέφονται στη Γλωσσολογική επιστήμη για να εξερευνήσουν το πρόβλημα.
Η γλώσσα είναι ένα κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός και ο καθένας από μας έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα, καθώς μαθαίνουμε να ζούμε, σαν μέλη μιας οικογένειας, μιας κοινότητας, μιας κοινωνίας.
Η γλώσσα που μιλάμε, όσοι ανήκουμε σε μια γλωσσική κοινότητα, δεν είναι ομοιογενής. Αυτό είναι φανερό και από την εμπειρική έρευνα. Ο καθένας από μας μπορεί να αναγνωρίσει ότι υπάρχουν διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα και διάλεκτοι.
Γενικά οι γλωσσικές διάλεκτοι ορίζονται από γεωγραφικά και κοινωνικά κριτήρια. Οι γεωγραφικές γλωσσικές διάλεκτοι οφείλονται στα γεωγραφικά εμπόδια που χωρίζουν τις περιοχές μεταξύ τους, καθώς και στη γεωγραφική απόσταση που χωρίζει τους ανθρώπους και δυσκολεύει τη δυνατότητα επικοινωνίας τους.
Νιτσοπούλου Α.
Η γλώσσα που χρησιμοποιούμε όσοι ανήκουμε σε μια γλωσσική κοινότητα δεν είναι ομοιογενής. Έτσι διακρίνουμε γλωσσικές ποικιλίες που οφείλονται σε γεωγραφικά και κοινωνικά κριτήρια. Μια γλωσσική ποικιλία, που ορίζεται με κοινωνικά κριτήρια, είναι η επίσημη διάλεκτος. Είναι η γλωσσική διάλεκτος που χρησιμοποιείται και διδάσκεται μέσα στη σχολική τάξη. Οι μαθητές, ανάλογα με την κοινωνική τους προέλευση, δεν μπορούν να προσαρμοστούν όλοι το ίδιο εύκολα στη γλωσσική νόρμα του σχολείου. Όσοι προέρχονται από μη προνομιούχα κοινωνικοοικονομικά στρώματα αντιμετωπίζουν περισσότερα προβλήματα κατά την προσαρμογή τους σ’ αυτή, από όσους προέρχονται από προνομιούχα κοινωνικοοικονομικά στρώματα. Αντίθετα, έξω από τη σχολική τάξη, όλοι οι μαθητές, όταν βρεθούν σε οικείο και φιλικό περιβάλλον, όπου δεν επιβάλλονται γλωσσικοί κανόνες και εμπόδια, μπορούν και εκφράζονται ελεύθερα και με περίσσεια λόγου. Στην ανακοίνωση αυτή γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ανάλυση και ερμηνεία των ευρημάτων έρευνας, που έγινε για τη συγγραφή διδακτορικής διατριβής με θέμα: “Η παραγωγή του λόγου των μαθητών μέσα και έξω από τη σχολική τάξη”. Στην έρευνα πήραν μέρος 120 μαθητές από 10 σχολεία της Αθήνας. Μαγνητοφωνήθηκε ο λόγος των μαθητών μέσα στη σχολική τάξη, στη διάρκεια μαθημάτων, και αντίστοιχα ο λόγος τους έξω από τη σχολική τάξη σε ιδιαίτερες μεταξύ τους συζητήσεις.
Στην ανακοίνωση αυτή γίνεται μια σύντομη αναφορά στην ανάλυση και ερμηνεία των ευρημάτων μιας έρευνας που έγινε με σκοπό τη σύγκριση του λόγου που αρθρώνουν οι μαθητές μέσα στη σχολική τάξη και του λόγου που αρθρώνουν έξω από αυτή. Η σύγκριση αυτή γίνεται σε σχέση με την κοινωνική προέλευση των μαθητών. Δηλαδή συγκρίνεται ο λόγος των μαθητών που προέρχονται από προνομιούχα και μη προνομιούχα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, μέσα στη σχολική τάξη, κατά τη διάρκεια του μαθήματος και έξω από τη σχολική τάξη, σε ιδιαίτερες μεταξύ τους συζητήσεις. Η έρευνα έγινε σε 10 σχολεία της Αθήνας και πήραν μέρος συνολικά 120 μαθητές της τρίτης Γυμνασίου.
Θα αναφερθώ κατ’ αρχήν με συντομία στο θεωρητικό υπόβαθρο, στο οποίο βασίζεται η ανάλυση και η ερμηνεία των ευρημάτων της έρευνας, και αμέσως μετά θα αναφερθούν μερικά παραδείγματα και κάποια σύντομα συμπεράσματα. Πολλοί εκπαιδευτικοί αναγνωρίζουν ότι η σχολική αποτυχία είναι κυρίως γλωσσική αποτυχία και γι’ αυτό στρέφονται στη Γλωσσολογική επιστήμη για να εξερευνήσουν το πρόβλημα.
Η γλώσσα είναι ένα κοινωνικό και πολιτιστικό γεγονός και ο καθένας από μας έχουμε μάθει να χρησιμοποιούμε τη γλώσσα, καθώς μαθαίνουμε να ζούμε, σαν μέλη μιας οικογένειας, μιας κοινότητας, μιας κοινωνίας.
Η γλώσσα που μιλάμε, όσοι ανήκουμε σε μια γλωσσική κοινότητα, δεν είναι ομοιογενής. Αυτό είναι φανερό και από την εμπειρική έρευνα. Ο καθένας από μας μπορεί να αναγνωρίσει ότι υπάρχουν διαφορετικά γλωσσικά ιδιώματα και διάλεκτοι.
Γενικά οι γλωσσικές διάλεκτοι ορίζονται από γεωγραφικά και κοινωνικά κριτήρια. Οι γεωγραφικές γλωσσικές διάλεκτοι οφείλονται στα γεωγραφικά εμπόδια που χωρίζουν τις περιοχές μεταξύ τους, καθώς και στη γεωγραφική απόσταση που χωρίζει τους ανθρώπους και δυσκολεύει τη δυνατότητα επικοινωνίας τους.
Μου την είπε, σου την είπε, του την είπε… μα τί είπε;
Γλώσσα των νέων: πλούτος ή απειλή για τη Νέα Ελληνική;
Φωνές επαγρύπνησης, έντονου προβληματισμού και διαμαρτυρίας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της Ελληνικής γλώσσας… και τα μάτια όλων στρέφονται στο «μέλλον» της χώρας, στους νέους της, οι οποίοι κατηγορούνται ότι φθείρουν τη γλώσσα που τους κληροδοτήθηκε και που έχει μακραίωνη παράδοση. Στην καθημερινή τους επικοινωνία χρησιμοποιούν ένα αρκετά περιορισμένο λεξιλόγιο, που περιορίζεται στις 150 λέξεις, ενώ αλόγιστα εμπλουτίζεται από δάνειες λέξεις, κυρίως από την Αγγλική. Παραμορφώνουν τη δομή της Ελληνικής γλώσσας, αλλάζοντας τη σύνταξη ή τη διάθεση των ρημάτων (μας την πέσανε, δε λέει, σπάστηκα), τη σειρά ή τον αριθμό των συλλαβών ή των φθόγγων (λόστρε=τρελός, τσοι=μπάτσοι). Αναστατώνουν τον παραγωγικό μηχανισμό (αργότερα=αργοτερότερα, γάτα=γατόνι), αλλάζουν τις σημασίες των λέξεων (στόκος=χαζός), ενώ ανατρέπουν τη διάκριση ‘μιλώ-χυδαιολογώ’ σε φιλικές (μεταξύ τους) προσφωνήσεις ή σε επιτατικές φράσεις (ρε μαλάκα, και γαμώ τα γέλια= έγινε πολύ γέλιο, χέστηκα!= αδιαφορώ). Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Μπορούν οι νέοι να ενοχοποιηθούν για την όποια ‘φθορά’ της Ελληνικής Γλώσσας; Η γλώσσα που μιλούν είναι όντως ‘γλώσσα’; Μπορούμε δηλαδή να μιλάμε για μια Ελληνική των νέων; Αυτή τη γλώσσα χρησιμοποιούν στον γραπτό τους λόγο και σε όλες τις περιστάσεις επικοινωνίας;
Σύμφωνα με τον γλωσσολόγο Γιάννη Ανδρουτσόπουλο, ο οποίος έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τη γλώσσα των νέων, ο όρος ‘γλώσσα των νέων’ δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για μια ιδιαίτερη ποικιλία της Ελληνικής, δεν είναι δηλαδή μια ‘γλώσσα’, καθώς δεν αποτελεί ένα αυτοτελές γλωσσικό σύστημα. Είναι μια ‘κοινωνιόλεκτος’, δηλαδή ένας τρόπος ομιλίας με λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά χαρακτηριστικά, ο οποίος χρησιμοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες επικοινωνίας και είναι μέρος της γλωσσικής συνείδησης της κοινότητας των νέων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο γλωσσολόγος Γιάννης Βελούδης, ο χαρακτήρας της ‘γλώσσας των νέων’ είναι συνθηματικός και λειτουργεί ως γλωσσική ταυτότητα και παράγοντας αλληλεγγύης. Η κοινωνική βάση της γλώσσας των νέων είναι η ‘παρέα’, το δίκτυο των συνομηλίκων και η συμμετοχή σε μία νεανική κουλτούρα, με επίκεντρο την καλλιτεχνική έκφραση και τη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου. Δεν υπάρχει λοιπόν, όπως σημειώνει ο Ανδρουτσόπουλος, μια ενιαία γλώσσα των νέων, αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές τάσεις διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία.
Σύμφωνα με τον ίδιο μελετητή, οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί μια νεανική γλώσσα είναι α) η κοινωνικά θεσμοποιημένη κατηγορία της νεότητας και β) κάποια μορφή νεανικής κουλτούρας και ‘αυτόνομης’ νεανικής επικοινωνίας. Οι περισσότερες έρευνες περιορίζουν την κατηγορία της νεότητας στην εφηβική ηλικία (12-18 ετών), ενώ άλλες συμπεριλαμβάνουν και τη μετεφηβική ηλικία (έως 25 ή 30 ετών). Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο από τα μεταπολεμικά χρόνια και ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό ανάγεται στην αυξανόμενη οικονομική και πολιτισμική ανεξαρτησία των νέων στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και στην κοινή επιρροή από νεανικές κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης.
Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει εκφράσεις που δεν έχουν αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα. Σε γενικές γραμμές βρίσκουμε άφθονες λέξεις και εκφράσεις που έχουν να κάνουν με τα αντικείμενα ενδιαφέροντος της νεανικής κουλτούρας και με βιωματικές-κοινωνικές εμπειρίες σημαντικές για τους νέους: μόδα, διασκέδαση, μουσική, σεξουαλικότητα, αλκοόλ, σχολείο, κ.λπ. Ένα σημαντικό μέρος του λεξιλογίου των νέων αφορά χαρακτηρισμούς προσώπων και κοινωνικές τυποποιήσεις, σε σχέση με την εμφάνιση, την ευφυΐα, το χαρακτήρα, τη συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και τα ρεύματα της νεανικής κουλτούρας (λαπάς= μαλθακός, ψάρι= εύπιστος, φόλα= άσχημη). Ένα άλλο τμήμα του λεξιλογίου αναφέρεται σε ψυχολογικές καταστάσεις, επιθυμίες, προτιμήσεις, απέχθειες, τη λεγόμενη ‘εγωκεντρική αναφορά’ (νταουνιάζομαι= καταθλίβομαι, τρώω πακέτο= αποτυγχάνω), ενώ πολυάριθμες είναι οι επιτατικές εκφράσεις (με τα όλα, με τρέλα, και γαμώ), καθώς και οι αξιολογικές, που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς (τζάμι, αστέρι, ψώνιο, αφασία). Η νεανική επικοινωνία χρησιμοποιεί πολυάριθμες στερεότυπες εκφράσεις για την οργάνωση του διαλόγου, όπως χαιρετισμούς (έλα ρε, τσα γεια), προσφωνήσεις (ρε μεγάλε), φιλικές υβριστικές προσφωνήσεις (ρε μαλάκα), εκφράσεις συμφωνίας (μέσα είσαι!), άρνησης (ούτε με σφαίρες!), επιδοκιμασίας (φοβερό!, έγραψε!), έναρξης μιας αφήγησης (άκου φάση!).
Σε πρόσφατη έρευνα μεταπτυχιακών φοιτητών της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (2005) παρατηρήθηκε ότι η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων. Το νεανικό λεξιλόγιο εμπλουτίζεται μέσα από την αξιοποίηση των παραγωγικών μηχανισμών της Νέας Ελληνικής, της παραγωγής και της σύνθεσης (-ας: παράκμας< παρακμιακός, -άτος: χλιδάτος< χλιδή, γαμάτος< γαμώ – καρά-: καρακατίνα, ψιλό-: ψιλοξενέρωτος, ψιλοπανικάουα), ενώ χαρακτηρίζεται από έντονη πλαστικότητα, με αποτέλεσμα ένα πλήθος νεολογισμών (μπαλότσα, φλόμπα= άσχημη γυναίκα, χλίδα= πολυτέλεια, σκάω μύτη= εμφανίζομαι). Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου, σύμφωνα με τον Ανδρουτσόπουλο, γίνεται με τέσσερις βασικούς τρόπους: α) με αλλαγή σημασίας (κόκκαλο= μεθυσμένος, καρφί= προδότης), β) με δανεισμό, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά (χάι= κεφάτος, φτιαγμένος, κούλ, τα σιντιά), γ) με επιλογές προτύπων σχηματισμού λέξεων και δ) με τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθήματα (τσιγάρο>τσιγαριά), είτε με σύντμηση (ματσωμένος>ματσό, ντέλο= μοντέλο), είτε με μετάθεση φθόγγων ή συλλαβών, τα λεγόμενα ‘ποδανά’ (μεναγκό= γκόμενα). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αλλαγή σημασίας μαζί με αλλαγή της σύνταξης του ρήματος: παρατηρούμε νέα απρόσωπα ρήματα (τί παίζει;), νέα αμετάβατα και μεταβατικά ρήματα (με κλάνεις= με περιφρονείς, την έκραξε= την κατέκρινε), αλλά και ρηματικές φράσεις με την προσθήκη μιας αντωνυμίας σε αιτιατική και ταυτόχρονη αλλαγή σημασίας (μου την είπε= με κατέκρινε, δεν την παλεύει= έχει χάσει τα λογικά του, τα είδα όλα= ξαφνιάστηκα) ή και ποικίλους ρηματικούς σχηματισμούς, όπως πουλάω μούρη, μένω στην απ’ έξω, κόβω κίνηση.
Έχει διαπιστωθεί ότι οι νέοι ομιλητές χρησιμοποιούν στοιχεία μη πρότυπης γλώσσας συχνότερα απ’ ό,τι ενήλικοι ομιλητές. Η διαφορά αυτή ερμηνεύεται είτε ως ένδειξη γλωσσικής αλλαγής, όταν καινοτομικά φαινόμενα εμφανίζονται συχνότερα στην ομιλία των νέων, είτε ως φαινόμενο ‘ηλικιακής διαβάθμισης’, όταν στιγματισμένα φαινόμενα είναι συχνότερα στη νεότητα απ’ ό,τι στην ενήλικη ζωή.
Γιατί οι νέοι όμως αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης; Στην ερώτηση αυτή ο Ανδρουτσόπουλος αναφέρει τρεις λόγους. Κοινωνιολογικά, κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά που συναρτώνται με τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Ακόμη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους, οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια. Επικοινωνιακά, λειτουργίες της γλώσσας όπως η εκφραστικότητα, η πρωτοτυπία και το γλωσσικό παιχνίδι ίσως είναι ισχυρότερες στη νεανική ηλικία απ’ ό,τι στη μετέπειτα ζωή.
Η γλώσσα των νέων λοιπόν αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και αξιολόγησης σε ποικίλους κοινωνικούς κύκλους. Οι ενήλικες συνήθως την επικρίνουν και τείνουν να διορθώνουν, τονίζοντας την ‘ορθή’ χρήση. Γονείς και δάσκαλοι αντιδρούν ιδιαίτερα αρνητικά απέναντι στο υβριστικό λεξιλόγιο, μη λαμβάνοντας υπόψη ότι έχει συγκεκριμένες διαπροσωπικές και αξιολογικές λειτουργίες και ότι μειώνεται με την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Στα μέσα ενημέρωσης, η στάση απέναντι στη νεανική γλώσσα κυμαίνεται ανάμεσα στην αποδοχή (‘γλωσσική δημιουργικότητα’) και τον στιγματισμό (‘γλωσσική πενία’). Οι νέοι πάλι προσάπτουν μόνο θετικές αξίες θεωρώντας την ως μια ‘πράξη ταυτότητας’. Ίσως υπό αυτή την ψύχραιμη οπτική πρέπει όλοι μας να δούμε τη γλωσσική συμπεριφορά των νέων, αποφεύγοντας έτσι μονοπάτια κινδυνολογίας και συνεχών απειλών. Μια ενδελεχής έρευνα πάνω στη γλώσσα των νέων, πέρα από την απλή γλωσσολογική περιγραφή, αποκαλύπτει την δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία στην έκφραση και τη χρήση, αλλά και μια έντονη τάση προσδιορισμού και δήλωσης της νεανικής ταυτότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ανδρουτσόπουλος, Γ. (1997). Η γλώσσα των νέων σε συγκριτική προοπτική: Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα. Πρακτικά 17ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (22-24/4/1996), σ. 562-576.
- Ανδρουτσόπουλος, Γ. (2001). Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα (επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, σε συνεργασία με Μ. Θεοδωροπούλου). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ. 108-113.
- Βελούδης, Γ. (2001). Μύθος 7ος: οι νέοι. Άνισες εξισώσεις: η γλώσσα των νέων. Στο: Δέκα Μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα (επιμ. Χάρης Γ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Γκίνη, Α., Ιωσηφέλλη, Ι., Ξεφτέρη, Μ., Χριστοπούλου, Α., Nikolaenkova, Ο., Θεμιστοκλέους, Χ., Παπαγεωργίου, Γ. (2005). Λεξικογραμματικές πτυχές της γλώσσας των νέων: μελέτη βασισμένη σε ηλεκτρονικά σώματα κειμένων (υπό δημοσίευση). Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου «Η γλώσσα σε έναν κόσμο που αλλάζει», Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, (9-11/12/2005).
- Iordanidou, A. & Androutsopoulos, I. (1997). Teenage slang in Modern Greek. Στο: Drachman, G. et al (eds.), Greek Linguistics 95, Vol. 1, Graz: Neugebauer, 267-276.
Φωνές επαγρύπνησης, έντονου προβληματισμού και διαμαρτυρίας κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της Ελληνικής γλώσσας… και τα μάτια όλων στρέφονται στο «μέλλον» της χώρας, στους νέους της, οι οποίοι κατηγορούνται ότι φθείρουν τη γλώσσα που τους κληροδοτήθηκε και που έχει μακραίωνη παράδοση. Στην καθημερινή τους επικοινωνία χρησιμοποιούν ένα αρκετά περιορισμένο λεξιλόγιο, που περιορίζεται στις 150 λέξεις, ενώ αλόγιστα εμπλουτίζεται από δάνειες λέξεις, κυρίως από την Αγγλική. Παραμορφώνουν τη δομή της Ελληνικής γλώσσας, αλλάζοντας τη σύνταξη ή τη διάθεση των ρημάτων (μας την πέσανε, δε λέει, σπάστηκα), τη σειρά ή τον αριθμό των συλλαβών ή των φθόγγων (λόστρε=τρελός, τσοι=μπάτσοι). Αναστατώνουν τον παραγωγικό μηχανισμό (αργότερα=αργοτερότερα, γάτα=γατόνι), αλλάζουν τις σημασίες των λέξεων (στόκος=χαζός), ενώ ανατρέπουν τη διάκριση ‘μιλώ-χυδαιολογώ’ σε φιλικές (μεταξύ τους) προσφωνήσεις ή σε επιτατικές φράσεις (ρε μαλάκα, και γαμώ τα γέλια= έγινε πολύ γέλιο, χέστηκα!= αδιαφορώ). Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Μπορούν οι νέοι να ενοχοποιηθούν για την όποια ‘φθορά’ της Ελληνικής Γλώσσας; Η γλώσσα που μιλούν είναι όντως ‘γλώσσα’; Μπορούμε δηλαδή να μιλάμε για μια Ελληνική των νέων; Αυτή τη γλώσσα χρησιμοποιούν στον γραπτό τους λόγο και σε όλες τις περιστάσεις επικοινωνίας;
Σύμφωνα με τον γλωσσολόγο Γιάννη Ανδρουτσόπουλο, ο οποίος έχει ασχοληθεί ενδελεχώς με τη γλώσσα των νέων, ο όρος ‘γλώσσα των νέων’ δηλώνει το σύνολο των γλωσσικών φαινομένων που χαρακτηρίζουν την επικοινωνία των νέων μεταξύ τους. Ουσιαστικά δεν πρόκειται για μια ιδιαίτερη ποικιλία της Ελληνικής, δεν είναι δηλαδή μια ‘γλώσσα’, καθώς δεν αποτελεί ένα αυτοτελές γλωσσικό σύστημα. Είναι μια ‘κοινωνιόλεκτος’, δηλαδή ένας τρόπος ομιλίας με λεξιλογικά, πραγματολογικά και δομικά χαρακτηριστικά, ο οποίος χρησιμοποιείται υπό ορισμένες συνθήκες επικοινωνίας και είναι μέρος της γλωσσικής συνείδησης της κοινότητας των νέων. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο γλωσσολόγος Γιάννης Βελούδης, ο χαρακτήρας της ‘γλώσσας των νέων’ είναι συνθηματικός και λειτουργεί ως γλωσσική ταυτότητα και παράγοντας αλληλεγγύης. Η κοινωνική βάση της γλώσσας των νέων είναι η ‘παρέα’, το δίκτυο των συνομηλίκων και η συμμετοχή σε μία νεανική κουλτούρα, με επίκεντρο την καλλιτεχνική έκφραση και τη διαμόρφωση του ελεύθερου χρόνου. Δεν υπάρχει λοιπόν, όπως σημειώνει ο Ανδρουτσόπουλος, μια ενιαία γλώσσα των νέων, αλλά ένα σύνολο από επιμέρους τρόπους ομιλίας με κοινές τάσεις διαμόρφωσης και κοινά γλωσσικά στοιχεία.
Σύμφωνα με τον ίδιο μελετητή, οι προϋποθέσεις για να αναπτυχθεί μια νεανική γλώσσα είναι α) η κοινωνικά θεσμοποιημένη κατηγορία της νεότητας και β) κάποια μορφή νεανικής κουλτούρας και ‘αυτόνομης’ νεανικής επικοινωνίας. Οι περισσότερες έρευνες περιορίζουν την κατηγορία της νεότητας στην εφηβική ηλικία (12-18 ετών), ενώ άλλες συμπεριλαμβάνουν και τη μετεφηβική ηλικία (έως 25 ή 30 ετών). Ιστορικά, μορφές νεανικής γλώσσας υπήρχαν ήδη σε προηγούμενους αιώνες. Ωστόσο η γλώσσα των νέων έγινε μαζικό φαινόμενο από τα μεταπολεμικά χρόνια και ιδιαίτερα κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Αυτό ανάγεται στην αυξανόμενη οικονομική και πολιτισμική ανεξαρτησία των νέων στις σύγχρονες κοινωνίες, αλλά και στην κοινή επιρροή από νεανικές κουλτούρες αγγλοαμερικανικής προέλευσης.
Το νεανικό λεξιλόγιο περιλαμβάνει εκφράσεις που δεν έχουν αντίστοιχο στην κοινή γλώσσα. Σε γενικές γραμμές βρίσκουμε άφθονες λέξεις και εκφράσεις που έχουν να κάνουν με τα αντικείμενα ενδιαφέροντος της νεανικής κουλτούρας και με βιωματικές-κοινωνικές εμπειρίες σημαντικές για τους νέους: μόδα, διασκέδαση, μουσική, σεξουαλικότητα, αλκοόλ, σχολείο, κ.λπ. Ένα σημαντικό μέρος του λεξιλογίου των νέων αφορά χαρακτηρισμούς προσώπων και κοινωνικές τυποποιήσεις, σε σχέση με την εμφάνιση, την ευφυΐα, το χαρακτήρα, τη συμπεριφορά, τα ενδιαφέροντα και τα ρεύματα της νεανικής κουλτούρας (λαπάς= μαλθακός, ψάρι= εύπιστος, φόλα= άσχημη). Ένα άλλο τμήμα του λεξιλογίου αναφέρεται σε ψυχολογικές καταστάσεις, επιθυμίες, προτιμήσεις, απέχθειες, τη λεγόμενη ‘εγωκεντρική αναφορά’ (νταουνιάζομαι= καταθλίβομαι, τρώω πακέτο= αποτυγχάνω), ενώ πολυάριθμες είναι οι επιτατικές εκφράσεις (με τα όλα, με τρέλα, και γαμώ), καθώς και οι αξιολογικές, που δηλώνουν μια ιδιαίτερη στάση (οικειότητα, αξιολόγηση, ειρωνεία) απέναντι σε ένα γνωστό αντικείμενο αναφοράς (τζάμι, αστέρι, ψώνιο, αφασία). Η νεανική επικοινωνία χρησιμοποιεί πολυάριθμες στερεότυπες εκφράσεις για την οργάνωση του διαλόγου, όπως χαιρετισμούς (έλα ρε, τσα γεια), προσφωνήσεις (ρε μεγάλε), φιλικές υβριστικές προσφωνήσεις (ρε μαλάκα), εκφράσεις συμφωνίας (μέσα είσαι!), άρνησης (ούτε με σφαίρες!), επιδοκιμασίας (φοβερό!, έγραψε!), έναρξης μιας αφήγησης (άκου φάση!).
Σε πρόσφατη έρευνα μεταπτυχιακών φοιτητών της Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (2005) παρατηρήθηκε ότι η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό της γλώσσας των νέων. Το νεανικό λεξιλόγιο εμπλουτίζεται μέσα από την αξιοποίηση των παραγωγικών μηχανισμών της Νέας Ελληνικής, της παραγωγής και της σύνθεσης (-ας: παράκμας< παρακμιακός, -άτος: χλιδάτος< χλιδή, γαμάτος< γαμώ – καρά-: καρακατίνα, ψιλό-: ψιλοξενέρωτος, ψιλοπανικάουα), ενώ χαρακτηρίζεται από έντονη πλαστικότητα, με αποτέλεσμα ένα πλήθος νεολογισμών (μπαλότσα, φλόμπα= άσχημη γυναίκα, χλίδα= πολυτέλεια, σκάω μύτη= εμφανίζομαι). Η δημιουργία και ανανέωση του νεανικού λεξιλογίου, σύμφωνα με τον Ανδρουτσόπουλο, γίνεται με τέσσερις βασικούς τρόπους: α) με αλλαγή σημασίας (κόκκαλο= μεθυσμένος, καρφί= προδότης), β) με δανεισμό, κατά κύριο λόγο από τα αγγλικά (χάι= κεφάτος, φτιαγμένος, κούλ, τα σιντιά), γ) με επιλογές προτύπων σχηματισμού λέξεων και δ) με τροποποίηση λέξεων χωρίς αλλαγή της βασικής τους σημασίας, είτε με επιθήματα (τσιγάρο>τσιγαριά), είτε με σύντμηση (ματσωμένος>ματσό, ντέλο= μοντέλο), είτε με μετάθεση φθόγγων ή συλλαβών, τα λεγόμενα ‘ποδανά’ (μεναγκό= γκόμενα). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει η αλλαγή σημασίας μαζί με αλλαγή της σύνταξης του ρήματος: παρατηρούμε νέα απρόσωπα ρήματα (τί παίζει;), νέα αμετάβατα και μεταβατικά ρήματα (με κλάνεις= με περιφρονείς, την έκραξε= την κατέκρινε), αλλά και ρηματικές φράσεις με την προσθήκη μιας αντωνυμίας σε αιτιατική και ταυτόχρονη αλλαγή σημασίας (μου την είπε= με κατέκρινε, δεν την παλεύει= έχει χάσει τα λογικά του, τα είδα όλα= ξαφνιάστηκα) ή και ποικίλους ρηματικούς σχηματισμούς, όπως πουλάω μούρη, μένω στην απ’ έξω, κόβω κίνηση.
Έχει διαπιστωθεί ότι οι νέοι ομιλητές χρησιμοποιούν στοιχεία μη πρότυπης γλώσσας συχνότερα απ’ ό,τι ενήλικοι ομιλητές. Η διαφορά αυτή ερμηνεύεται είτε ως ένδειξη γλωσσικής αλλαγής, όταν καινοτομικά φαινόμενα εμφανίζονται συχνότερα στην ομιλία των νέων, είτε ως φαινόμενο ‘ηλικιακής διαβάθμισης’, όταν στιγματισμένα φαινόμενα είναι συχνότερα στη νεότητα απ’ ό,τι στην ενήλικη ζωή.
Γιατί οι νέοι όμως αναπτύσσουν δικούς τους τρόπους έκφρασης; Στην ερώτηση αυτή ο Ανδρουτσόπουλος αναφέρει τρεις λόγους. Κοινωνιολογικά, κάθε ηλικία έχει ιδιαίτερα γλωσσικά χαρακτηριστικά που συναρτώνται με τυπικές συνθήκες επικοινωνίας. Τα κοινωνικά δίκτυα των νέων είναι στενότερα από αυτά των ενηλίκων, γεγονός που εντείνει την πίεση γλωσσικής συμμόρφωσης με την παρέα. Ακόμη, οι συμβάσεις γλωσσικής ευγένειας και απόστασης που απαιτούνται στην ενήλικη ζωή δεν έχουν αναπτυχθεί ακόμη πλήρως κατά την εφηβεία. Έτσι εξηγείται το ότι η συχνότητα μη πρότυπης γλώσσας είναι μεγαλύτερη στη νεότητα από ό,τι στην ενήλικη ζωή. Ψυχολογικά, κατά τη νεανική ηλικία διαμορφώνεται η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα. Η απόρριψη κατεστημένων τρόπων συμπεριφοράς και ο πειραματισμός με εναλλακτικά μοντέλα, τάσεις που γενικότερα χαρακτηρίζουν την εφηβεία, εκφράζονται και γλωσσικά. Με την ιδιαίτερη γλώσσα τους, οι νέοι συμβολίζουν ότι ανήκουν σε μια ηλικία με δικά της ενδιαφέροντα και αξίες, που διαφέρει τόσο από τα παιδικά όσο και από τα ενήλικα χρόνια. Επικοινωνιακά, λειτουργίες της γλώσσας όπως η εκφραστικότητα, η πρωτοτυπία και το γλωσσικό παιχνίδι ίσως είναι ισχυρότερες στη νεανική ηλικία απ’ ό,τι στη μετέπειτα ζωή.
Η γλώσσα των νέων λοιπόν αποτελεί αντικείμενο συζήτησης και αξιολόγησης σε ποικίλους κοινωνικούς κύκλους. Οι ενήλικες συνήθως την επικρίνουν και τείνουν να διορθώνουν, τονίζοντας την ‘ορθή’ χρήση. Γονείς και δάσκαλοι αντιδρούν ιδιαίτερα αρνητικά απέναντι στο υβριστικό λεξιλόγιο, μη λαμβάνοντας υπόψη ότι έχει συγκεκριμένες διαπροσωπικές και αξιολογικές λειτουργίες και ότι μειώνεται με την είσοδο στην ενήλικη ζωή. Στα μέσα ενημέρωσης, η στάση απέναντι στη νεανική γλώσσα κυμαίνεται ανάμεσα στην αποδοχή (‘γλωσσική δημιουργικότητα’) και τον στιγματισμό (‘γλωσσική πενία’). Οι νέοι πάλι προσάπτουν μόνο θετικές αξίες θεωρώντας την ως μια ‘πράξη ταυτότητας’. Ίσως υπό αυτή την ψύχραιμη οπτική πρέπει όλοι μας να δούμε τη γλωσσική συμπεριφορά των νέων, αποφεύγοντας έτσι μονοπάτια κινδυνολογίας και συνεχών απειλών. Μια ενδελεχής έρευνα πάνω στη γλώσσα των νέων, πέρα από την απλή γλωσσολογική περιγραφή, αποκαλύπτει την δημιουργικότητα και την πρωτοτυπία στην έκφραση και τη χρήση, αλλά και μια έντονη τάση προσδιορισμού και δήλωσης της νεανικής ταυτότητας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ανδρουτσόπουλος, Γ. (1997). Η γλώσσα των νέων σε συγκριτική προοπτική: Ελληνικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά. Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα. Πρακτικά 17ης Ετήσιας Συνάντησης του Τομέα Γλωσσολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (22-24/4/1996), σ. 562-576.
- Ανδρουτσόπουλος, Γ. (2001). Γλώσσα των νέων. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη Γλώσσα (επιμ. Α.-Φ. Χριστίδης, σε συνεργασία με Μ. Θεοδωροπούλου). Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, σ. 108-113.
- Βελούδης, Γ. (2001). Μύθος 7ος: οι νέοι. Άνισες εξισώσεις: η γλώσσα των νέων. Στο: Δέκα Μύθοι για την Ελληνική Γλώσσα (επιμ. Χάρης Γ.). Αθήνα: Εκδόσεις Πατάκη.
- Γκίνη, Α., Ιωσηφέλλη, Ι., Ξεφτέρη, Μ., Χριστοπούλου, Α., Nikolaenkova, Ο., Θεμιστοκλέους, Χ., Παπαγεωργίου, Γ. (2005). Λεξικογραμματικές πτυχές της γλώσσας των νέων: μελέτη βασισμένη σε ηλεκτρονικά σώματα κειμένων (υπό δημοσίευση). Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου «Η γλώσσα σε έναν κόσμο που αλλάζει», Διδασκαλείο Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, (9-11/12/2005).
- Iordanidou, A. & Androutsopoulos, I. (1997). Teenage slang in Modern Greek. Στο: Drachman, G. et al (eds.), Greek Linguistics 95, Vol. 1, Graz: Neugebauer, 267-276.
Καθημερινός & επιστημονικός λόγος για τη γλώσσα
πηγή
Δήμητρα Κατή www.abnet.agrino.org/htmls/M/M006.htm
Με αφορμή ορισμένες πρόσφατες εκδόσεις, θα σταθώ στο γιατί οι δραστηριότητες μιας μεγάλης και αξιόλογης γλωσσολογικής κοινότητας στη χώρα μας παραμένουν αφανείς. Αντιπροσωπευτικό δείγμα τους είναι η από εικοσαετίας ετήσια έκδοση με τίτλο |Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα|, προϊόν μιας συνάντησης ερευνητών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η εξειδικευμένη ορολογία που καθιστά δύσβατα τα επιστημονικά κείμενα -ιδίως δε η μαθηματική τυποποίηση που χαρακτηρίζει έναν ηγεμονικό πυρήνα της γλωσσολογίας- όπως και η μερική δημοσίευσή τους σε ξενόγλωσσα έντυπα δεν αρκούν για να εξηγήσουν το φαινόμενο. Η γλωσσολογική κοινότητα θα μπορούσε να είναι γνωστή και μόνο γιατί ασχολείται στην πλειοψηφία της με όψεις της ελληνικότητας -στη συγκεκριμένη περίπτωση με τη θεωρητική περιγραφή της ελληνικής γλώσσας- όπως συμβαίνει με την επίσης ανθηρή κοινότητα μελετητών της ελληνικής ιστορίας.
Κυκλοφορούν πάντως και έργα πιο προσιτά από άποψη ορολογίας και ύφους και, το κυριότερο, άμεσου ενδιαφέροντος για ζητήματα που απασχολούν καθημερινά, όπως οι εκδόσεις του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Σε αυτές συγκαταλέγεται το μείζονος σημασίας -και για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και για τη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Eνωσης- δίτομο και δίγλωσσο έργο με τίτλο ["Ισχυρές" και "ασθενείς" γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Eνωση: όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού], που επιμελήθηκε ο Α.Φ. Χριστίδης. Το ότι πέρασε απαρατήρητο είναι εντυπωσιακό, τη στιγμή που εκφράζονται φόβοι για την περιθωριοποίηση της ελληνικής και άλλων λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών.
Σε μια χώρα όπου το γλωσσικό ζήτημα αποτέλεσε κομβικό αντικείμενο κοινωνικής διαμάχης, το ευρύ κοινό -συμπεριλαμβανομένων των κρίσιμων ομάδων, που είναι οι εκπαιδευτικοί και οι δημοσιογράφοι- δεν ανατρέχει στις επιστήμες της γλώσσας για να κατανοήσει διάφορα ζητήματα, διατηρώντας μάλιστα αφελείς αντιλήψεις γι' αυτές. Ακόμη και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι αναφέρονται στους γλωσσολόγους ως κατεξοχήν γνώστες τού τι είναι "γλωσσικά σωστό". Κι ας υπογραμμίζεται σε όλα τα εισαγωγικά βιβλία ότι η γλωσσολογία δεν είναι ρυθμιστική επιστήμη. Αντιθέτως, περιγράφει και εξηγεί τις γλωσσικές χρήσεις, σε ορισμένα μάλιστα πεδία της την ποικιλία των χρήσεων και τα ιδεολογικοπολιτικά αίτια της προκατειλημμένης αξιολόγησης ορισμένων χρήσεων (ιδιωμάτων, διαλέκτων κ.λπ.) ως "ορθότερες" ή "ανώτερες". Η αναφορά στη γλωσσολογική κοινότητα περιορίζεται σε γνωστό γλωσσολόγο, του οποίου το όνομα απουσιάζει μάλιστα συνήθως από τις επιστημονικές συναντήσεις του κλάδου.
Ο επιστημονικός λόγος δεν αποτελεί σημείο αναφοράς για τον καθημερινό λόγο περί γλώσσας, μεταξύ άλλων γιατί η κυρίως γλωσσολογία αποστασιοποιείται από ζητήματα γλωσσικής χρήσης και γενικότερα ηθικής και πολιτικής, παραχωρώντας τα με ίχνη περιφρόνησης σε διεπιστημονικούς κλάδους όπως η κοινωνική και εκπαιδευτική γλωσσολογία. Το γεγονός σχετίζεται ωστόσο -όπως επισημαίνεται συχνά- και με το ότι ισχυρές καθημερινές μυθολογίες δεν έχουν ίχνος εγκυρότητας στον επιστημονικό λόγο. Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τη χώρα μας. Οι αντιλήψεις ωστόσο για το ρόλο των γλωσσολόγων και κυρίως οι γλωσσικές μυθολογίες, οι ιδεολογικο-πολιτικές σκοπιμότητές τους και ο βαθμός αντιπαράθεσης σε αυτές δεν είναι πάντα ταυτόσημες. Αρκεί να αναφέρω ότι κινδυνολογίες για την κατάπτωση της γλώσσας και την αγλωσσία ορισμένων κοινωνικών ομάδων παρατηρούνται και στις αγγλόφωνες κοινωνίες. Το αίτημα ωστόσο για επιστροφή της γραμματικής στην εκπαίδευση της θατσερικής Βρετανίας μπορεί να παραλληλιστεί μόνο εν μέρει με το δικό μας για επιστροφή των αρχαίων. Δικαιολογήθηκε όπως και στη δική μας περίπτωση ως ανάγκη επιστροφής στην εθνική παράδοση αλλά επιπλέον στο νόμο και την τάξη. Υποστηρίχτηκε, όπως και σε μας, όχι μόνο από συντηρητικές ομάδες αλλά και λίγους αριστερούς διανοούμενους. Αντικρούστηκε ωστόσο σθεναρά κυρίως από εκπαιδευτικούς και θεωρήθηκε επιστημονικά αστήριχτη, ακόμη και από την επιτροπή που η συντηρητική κυβέρνηση συγκρότησε για να εκτελέσει την πολιτική της.
Στη χώρα μας οι γλωσσικές μυθολογίες αποκτούν βαρύτητα όχι μόνο γιατί εκφράζονται από σημαντικά δημόσια πρόσωπα (όλων των πολιτικών αποχρώσεων) και δεν τίθενται συνήθως υπό συζήτηση, αλλά κυρίως γιατί διακυβεύονται κρίσιμα ζητήματα της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας στην κακοποίηση της ελληνικής και η οξύμωρη έκφραση "διαχρονικότητα της ελληνικής δημοτικής γλώσσας" από το Μίκη Θεοδωράκη σε πρόσφατη ομιλία του δεν σχολιάστηκαν καν. Μόλις πριν από ένα μήνα ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος είδε την επερχόμενη "απαλοιφή" της ελληνικής στα νεανικά ιδιώματα, αλλά ακόμη και η |Αυγή| είχε κάποτε εκφράσει ίδια άποψη σε άρθρο για την αγλωσσία των νέων με τον τίτλο "Μια γλώσσα πενήντα λέξεων για να τη βρίσκουμε με τους κολλητούς".
Πόσοι γνωρίζουν άραγε ότι η ιστορική και η κοινωνική γλωσσολογία εκλαμβάνουν τα φαινόμενα γλωσσικής αλλαγής και ποικιλίας, όπως τα κοινωνικά ιδιώματα και τα ξένα δάνεια, ως απολύτως φυσικά, συχνά ως ένδειξη αναζωογόνησης μιας γλώσσας, και την αρνητική αξιολόγηση ορισμένων γλωσσικών ποικιλιών ως συνηθισμένη προκατάληψη. Και πόσοι γνωρίζουν πιο συγκεκριμένα το ερευνητικό έργο για τα νεανικά ιδιώματα της ελληνικής, που συντελείται κυρίως στα Πανεπιστήμια της Πάτρας και της Χαϊδελβέργης; Συμπεριλαμβάνει ένα πλούσιο αρχείο λέξεων και εκφράσεων και μαρτυρά συνεπώς την ικανότητα αναδημιουργίας και εμπλουτισμού της γλώσσας που διαθέτουν οι νέοι, όπως όλοι άλλωστε οι ομιλητές. Συνήθως μάλιστα οι νεανικοί νεολογισμοί χρησιμοποιούν παραδοσιακά ελληνικές ρίζες (π.χ. "φατσοκόφτης", αυτός που ελέγχει την είσοδο σε κέντρα διασκέδασης) και τα ξένα δάνεια ενσωματώνονται (π.χ. "κουλάρω").
Η θέση μας για τα νεανικά ιδιώματα (όπως και για άλλα γλωσσικά φαινόμενα) έχει συνέπειες για τη διδασκαλία της γλώσσας στην εκπαίδευση. Oσοι εκλαμβάνουν το δανεισμό της αγγλικής ρίζας "κουλ" στο παραπάνω ρήμα ως πρόβλημα, προτείνουν τη θεραπεία μιας ένεσης αρχαιότερων μορφών της γλώσσας. Μια τέτοια τακτική δεν αποτελεί απλώς καταφυγή σε πρακτικές που ελάχιστα μπορεί να επηρεάσουν τη σύγχρονη χρήση της γλώσσας, καταναλώνουν πολύτιμο χρόνο του αναλυτικού προγράμματος και εξυπηρετούν συντηρητικές ιδεολογικές σκοπιμότητες. Αποτελεί πάνω απ' όλα σοβαρή παραπλάνηση ως προς το ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα. Το πρόβλημα με τη χρήση της ελληνικής από νέους και άλλες κοινωνικές ομάδες δεν εντοπίζεται στις αποκλίνουσες από τη νόρμα εκφράσεις -απόδειξη άλλωστε του πλούτου της γλώσσας και της ζωντάνιας των ομιλητών της. Εντοπίζεται στο ότι δεν μπορούν να τη χειριστούν σε γραπτές και προφορικές της μορφές που δεν συνηθίζονται στην καθημερινή ζωή, αλλά είναι αναγκαίες για πρόσβαση στη γνώση και την εξουσία.
Την ευθύνη έχει φυσικά το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ενθαρρύνει την παθητική ανάγνωση και αναπαραγωγή κειμένων, όπως φαίνεται μεταξύ άλλων στην αφθονία των ασκήσεων αντιγραφής στο δημοτικό, στη λέξη προς λέξη απομνημόνευση της εξεταστικής ύλης στο πανεπιστήμιο και στην απουσία ακόμη και απλών δραστηριοτήτων κριτικής ανάγνωσης, όπως η συζήτηση κειμένων, η περίληψή τους, ακόμη και η υπογράμμιση των κυριότερων σημείων τους. Διδάσκει επίσης λίγα μόνο είδη λόγου, παραλείποντας ακόμη και συνηθισμένες σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα δραστηριότητες, όπως η ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών βιβλίων και η γραφή εργασιών. Ενώ περισσεύουν οι καταγγελίες περί λεξιπενίας, σπανίως ακούγονται φωνές ενάντια στο απαρχαιωμένο αυτό σύστημα, που εξακολουθεί κυρίως μέσω του γλωσσικού μαθήματος να παράγει πολίτες χωρίς ευρύ φάσμα δεξιοτήτων χρήσης του λόγου, στην ουσία χωρίς δυνατότητες κριτικής σκέψης και κοινωνικής παρέμβασης.
*η Δήμητρα Κατή είναι ψυχογλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Δήμητρα Κατή www.abnet.agrino.org/htmls/M/M006.htm
Με αφορμή ορισμένες πρόσφατες εκδόσεις, θα σταθώ στο γιατί οι δραστηριότητες μιας μεγάλης και αξιόλογης γλωσσολογικής κοινότητας στη χώρα μας παραμένουν αφανείς. Αντιπροσωπευτικό δείγμα τους είναι η από εικοσαετίας ετήσια έκδοση με τίτλο |Μελέτες για την Ελληνική Γλώσσα|, προϊόν μιας συνάντησης ερευνητών στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η εξειδικευμένη ορολογία που καθιστά δύσβατα τα επιστημονικά κείμενα -ιδίως δε η μαθηματική τυποποίηση που χαρακτηρίζει έναν ηγεμονικό πυρήνα της γλωσσολογίας- όπως και η μερική δημοσίευσή τους σε ξενόγλωσσα έντυπα δεν αρκούν για να εξηγήσουν το φαινόμενο. Η γλωσσολογική κοινότητα θα μπορούσε να είναι γνωστή και μόνο γιατί ασχολείται στην πλειοψηφία της με όψεις της ελληνικότητας -στη συγκεκριμένη περίπτωση με τη θεωρητική περιγραφή της ελληνικής γλώσσας- όπως συμβαίνει με την επίσης ανθηρή κοινότητα μελετητών της ελληνικής ιστορίας.
Κυκλοφορούν πάντως και έργα πιο προσιτά από άποψη ορολογίας και ύφους και, το κυριότερο, άμεσου ενδιαφέροντος για ζητήματα που απασχολούν καθημερινά, όπως οι εκδόσεις του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας. Σε αυτές συγκαταλέγεται το μείζονος σημασίας -και για τη διεθνή επιστημονική κοινότητα και για τη γλωσσική πολιτική της Ευρωπαϊκής Eνωσης- δίτομο και δίγλωσσο έργο με τίτλο ["Ισχυρές" και "ασθενείς" γλώσσες στην Ευρωπαϊκή Eνωση: όψεις του γλωσσικού ηγεμονισμού], που επιμελήθηκε ο Α.Φ. Χριστίδης. Το ότι πέρασε απαρατήρητο είναι εντυπωσιακό, τη στιγμή που εκφράζονται φόβοι για την περιθωριοποίηση της ελληνικής και άλλων λιγότερο ομιλούμενων γλωσσών.
Σε μια χώρα όπου το γλωσσικό ζήτημα αποτέλεσε κομβικό αντικείμενο κοινωνικής διαμάχης, το ευρύ κοινό -συμπεριλαμβανομένων των κρίσιμων ομάδων, που είναι οι εκπαιδευτικοί και οι δημοσιογράφοι- δεν ανατρέχει στις επιστήμες της γλώσσας για να κατανοήσει διάφορα ζητήματα, διατηρώντας μάλιστα αφελείς αντιλήψεις γι' αυτές. Ακόμη και πανεπιστημιακοί δάσκαλοι αναφέρονται στους γλωσσολόγους ως κατεξοχήν γνώστες τού τι είναι "γλωσσικά σωστό". Κι ας υπογραμμίζεται σε όλα τα εισαγωγικά βιβλία ότι η γλωσσολογία δεν είναι ρυθμιστική επιστήμη. Αντιθέτως, περιγράφει και εξηγεί τις γλωσσικές χρήσεις, σε ορισμένα μάλιστα πεδία της την ποικιλία των χρήσεων και τα ιδεολογικοπολιτικά αίτια της προκατειλημμένης αξιολόγησης ορισμένων χρήσεων (ιδιωμάτων, διαλέκτων κ.λπ.) ως "ορθότερες" ή "ανώτερες". Η αναφορά στη γλωσσολογική κοινότητα περιορίζεται σε γνωστό γλωσσολόγο, του οποίου το όνομα απουσιάζει μάλιστα συνήθως από τις επιστημονικές συναντήσεις του κλάδου.
Ο επιστημονικός λόγος δεν αποτελεί σημείο αναφοράς για τον καθημερινό λόγο περί γλώσσας, μεταξύ άλλων γιατί η κυρίως γλωσσολογία αποστασιοποιείται από ζητήματα γλωσσικής χρήσης και γενικότερα ηθικής και πολιτικής, παραχωρώντας τα με ίχνη περιφρόνησης σε διεπιστημονικούς κλάδους όπως η κοινωνική και εκπαιδευτική γλωσσολογία. Το γεγονός σχετίζεται ωστόσο -όπως επισημαίνεται συχνά- και με το ότι ισχυρές καθημερινές μυθολογίες δεν έχουν ίχνος εγκυρότητας στον επιστημονικό λόγο. Το φαινόμενο δεν αφορά μόνο τη χώρα μας. Οι αντιλήψεις ωστόσο για το ρόλο των γλωσσολόγων και κυρίως οι γλωσσικές μυθολογίες, οι ιδεολογικο-πολιτικές σκοπιμότητές τους και ο βαθμός αντιπαράθεσης σε αυτές δεν είναι πάντα ταυτόσημες. Αρκεί να αναφέρω ότι κινδυνολογίες για την κατάπτωση της γλώσσας και την αγλωσσία ορισμένων κοινωνικών ομάδων παρατηρούνται και στις αγγλόφωνες κοινωνίες. Το αίτημα ωστόσο για επιστροφή της γραμματικής στην εκπαίδευση της θατσερικής Βρετανίας μπορεί να παραλληλιστεί μόνο εν μέρει με το δικό μας για επιστροφή των αρχαίων. Δικαιολογήθηκε όπως και στη δική μας περίπτωση ως ανάγκη επιστροφής στην εθνική παράδοση αλλά επιπλέον στο νόμο και την τάξη. Υποστηρίχτηκε, όπως και σε μας, όχι μόνο από συντηρητικές ομάδες αλλά και λίγους αριστερούς διανοούμενους. Αντικρούστηκε ωστόσο σθεναρά κυρίως από εκπαιδευτικούς και θεωρήθηκε επιστημονικά αστήριχτη, ακόμη και από την επιτροπή που η συντηρητική κυβέρνηση συγκρότησε για να εκτελέσει την πολιτική της.
Στη χώρα μας οι γλωσσικές μυθολογίες αποκτούν βαρύτητα όχι μόνο γιατί εκφράζονται από σημαντικά δημόσια πρόσωπα (όλων των πολιτικών αποχρώσεων) και δεν τίθενται συνήθως υπό συζήτηση, αλλά κυρίως γιατί διακυβεύονται κρίσιμα ζητήματα της εκπαιδευτικής πολιτικής. Η αναφορά του Προέδρου της Δημοκρατίας στην κακοποίηση της ελληνικής και η οξύμωρη έκφραση "διαχρονικότητα της ελληνικής δημοτικής γλώσσας" από το Μίκη Θεοδωράκη σε πρόσφατη ομιλία του δεν σχολιάστηκαν καν. Μόλις πριν από ένα μήνα ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος είδε την επερχόμενη "απαλοιφή" της ελληνικής στα νεανικά ιδιώματα, αλλά ακόμη και η |Αυγή| είχε κάποτε εκφράσει ίδια άποψη σε άρθρο για την αγλωσσία των νέων με τον τίτλο "Μια γλώσσα πενήντα λέξεων για να τη βρίσκουμε με τους κολλητούς".
Πόσοι γνωρίζουν άραγε ότι η ιστορική και η κοινωνική γλωσσολογία εκλαμβάνουν τα φαινόμενα γλωσσικής αλλαγής και ποικιλίας, όπως τα κοινωνικά ιδιώματα και τα ξένα δάνεια, ως απολύτως φυσικά, συχνά ως ένδειξη αναζωογόνησης μιας γλώσσας, και την αρνητική αξιολόγηση ορισμένων γλωσσικών ποικιλιών ως συνηθισμένη προκατάληψη. Και πόσοι γνωρίζουν πιο συγκεκριμένα το ερευνητικό έργο για τα νεανικά ιδιώματα της ελληνικής, που συντελείται κυρίως στα Πανεπιστήμια της Πάτρας και της Χαϊδελβέργης; Συμπεριλαμβάνει ένα πλούσιο αρχείο λέξεων και εκφράσεων και μαρτυρά συνεπώς την ικανότητα αναδημιουργίας και εμπλουτισμού της γλώσσας που διαθέτουν οι νέοι, όπως όλοι άλλωστε οι ομιλητές. Συνήθως μάλιστα οι νεανικοί νεολογισμοί χρησιμοποιούν παραδοσιακά ελληνικές ρίζες (π.χ. "φατσοκόφτης", αυτός που ελέγχει την είσοδο σε κέντρα διασκέδασης) και τα ξένα δάνεια ενσωματώνονται (π.χ. "κουλάρω").
Η θέση μας για τα νεανικά ιδιώματα (όπως και για άλλα γλωσσικά φαινόμενα) έχει συνέπειες για τη διδασκαλία της γλώσσας στην εκπαίδευση. Oσοι εκλαμβάνουν το δανεισμό της αγγλικής ρίζας "κουλ" στο παραπάνω ρήμα ως πρόβλημα, προτείνουν τη θεραπεία μιας ένεσης αρχαιότερων μορφών της γλώσσας. Μια τέτοια τακτική δεν αποτελεί απλώς καταφυγή σε πρακτικές που ελάχιστα μπορεί να επηρεάσουν τη σύγχρονη χρήση της γλώσσας, καταναλώνουν πολύτιμο χρόνο του αναλυτικού προγράμματος και εξυπηρετούν συντηρητικές ιδεολογικές σκοπιμότητες. Αποτελεί πάνω απ' όλα σοβαρή παραπλάνηση ως προς το ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα. Το πρόβλημα με τη χρήση της ελληνικής από νέους και άλλες κοινωνικές ομάδες δεν εντοπίζεται στις αποκλίνουσες από τη νόρμα εκφράσεις -απόδειξη άλλωστε του πλούτου της γλώσσας και της ζωντάνιας των ομιλητών της. Εντοπίζεται στο ότι δεν μπορούν να τη χειριστούν σε γραπτές και προφορικές της μορφές που δεν συνηθίζονται στην καθημερινή ζωή, αλλά είναι αναγκαίες για πρόσβαση στη γνώση και την εξουσία.
Την ευθύνη έχει φυσικά το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ενθαρρύνει την παθητική ανάγνωση και αναπαραγωγή κειμένων, όπως φαίνεται μεταξύ άλλων στην αφθονία των ασκήσεων αντιγραφής στο δημοτικό, στη λέξη προς λέξη απομνημόνευση της εξεταστικής ύλης στο πανεπιστήμιο και στην απουσία ακόμη και απλών δραστηριοτήτων κριτικής ανάγνωσης, όπως η συζήτηση κειμένων, η περίληψή τους, ακόμη και η υπογράμμιση των κυριότερων σημείων τους. Διδάσκει επίσης λίγα μόνο είδη λόγου, παραλείποντας ακόμη και συνηθισμένες σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα δραστηριότητες, όπως η ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών βιβλίων και η γραφή εργασιών. Ενώ περισσεύουν οι καταγγελίες περί λεξιπενίας, σπανίως ακούγονται φωνές ενάντια στο απαρχαιωμένο αυτό σύστημα, που εξακολουθεί κυρίως μέσω του γλωσσικού μαθήματος να παράγει πολίτες χωρίς ευρύ φάσμα δεξιοτήτων χρήσης του λόγου, στην ουσία χωρίς δυνατότητες κριτικής σκέψης και κοινωνικής παρέμβασης.
*η Δήμητρα Κατή είναι ψυχογλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η γλώσσα των νέων
η ιστορική και η κοινωνική γλωσσολογία εκλαμβάνουν τα φαινόμενα γλωσσικής αλλαγής και ποικιλίας, όπως τα κοινωνικά ιδιώματα και τα ξένα δάνεια, ως απολύτως φυσικά, συχνά ως ένδειξη αναζωογόνησης μιας γλώσσας, και την αρνητική αξιολόγηση ορισμένων γλωσσικών ποικιλιών ως συνηθισμένη προκατάληψη. Και πόσοι γνωρίζουν πιο συγκεκριμένα το ερευνητικό έργο για τα νεανικά ιδιώματα της ελληνικής, που συντελείται κυρίως στα Πανεπιστήμια της Πάτρας και της Χαϊδελβέργης; Συμπεριλαμβάνει ένα πλούσιο αρχείο λέξεων και εκφράσεων και μαρτυρά συνεπώς την ικανότητα αναδημιουργίας και εμπλουτισμού της γλώσσας που διαθέτουν οι νέοι, όπως όλοι άλλωστε οι ομιλητές. Συνήθως μάλιστα οι νεανικοί νεολογισμοί χρησιμοποιούν παραδοσιακά ελληνικές ρίζες (π.χ. "φατσοκόφτης", αυτός που ελέγχει την είσοδο σε κέντρα διασκέδασης) και τα ξένα δάνεια ενσωματώνονται (π.χ. "κουλάρω").
Η θέση μας για τα νεανικά ιδιώματα (όπως και για άλλα γλωσσικά φαινόμενα) έχει συνέπειες για τη διδασκαλία της γλώσσας στην εκπαίδευση. Oσοι εκλαμβάνουν το δανεισμό της αγγλικής ρίζας "κουλ" στο παραπάνω ρήμα ως πρόβλημα, προτείνουν τη θεραπεία μιας ένεσης αρχαιότερων μορφών της γλώσσας. Μια τέτοια τακτική δεν αποτελεί απλώς καταφυγή σε πρακτικές που ελάχιστα μπορεί να επηρεάσουν τη σύγχρονη χρήση της γλώσσας, καταναλώνουν πολύτιμο χρόνο του αναλυτικού προγράμματος και εξυπηρετούν συντηρητικές ιδεολογικές σκοπιμότητες. Αποτελεί πάνω απ' όλα σοβαρή παραπλάνηση ως προς το ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα. Το πρόβλημα με τη χρήση της ελληνικής από νέους και άλλες κοινωνικές ομάδες δεν εντοπίζεται στις αποκλίνουσες από τη νόρμα εκφράσεις -απόδειξη άλλωστε του πλούτου της γλώσσας και της ζωντάνιας των ομιλητών της. Εντοπίζεται στο ότι δεν μπορούν να τη χειριστούν σε γραπτές και προφορικές της μορφές που δεν συνηθίζονται στην καθημερινή ζωή, αλλά είναι αναγκαίες για πρόσβαση στη γνώση και την εξουσία.
Την ευθύνη έχει φυσικά το εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο ενθαρρύνει την παθητική ανάγνωση και αναπαραγωγή κειμένων, όπως φαίνεται μεταξύ άλλων στην αφθονία των ασκήσεων αντιγραφής στο δημοτικό, στη λέξη προς λέξη απομνημόνευση της εξεταστικής ύλης στο πανεπιστήμιο και στην απουσία ακόμη και απλών δραστηριοτήτων κριτικής ανάγνωσης, όπως η συζήτηση κειμένων, η περίληψή τους, ακόμη και η υπογράμμιση των κυριότερων σημείων τους. Διδάσκει επίσης λίγα μόνο είδη λόγου, παραλείποντας ακόμη και συνηθισμένες σε άλλα εκπαιδευτικά συστήματα δραστηριότητες, όπως η ανάγνωση αυτοτελών λογοτεχνικών βιβλίων και η γραφή εργασιών. Ενώ περισσεύουν οι καταγγελίες περί λεξιπενίας, σπανίως ακούγονται φωνές ενάντια στο απαρχαιωμένο αυτό σύστημα, που εξακολουθεί κυρίως μέσω του γλωσσικού μαθήματος να παράγει πολίτες χωρίς ευρύ φάσμα δεξιοτήτων χρήσης του λόγου, στην ουσία χωρίς δυνατότητες κριτικής σκέψης και κοινωνικής παρέμβασης.
*η Δήμητρα Κατή είναι ψυχογλωσσολόγος στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
Τετάρτη 19 Οκτωβρίου 2011
Ανδρες - Γυναίκες: Οι διαφορές που μας ενώνουν Κική Τριανταφύλλη, Διονυσία Μαρίνου, Γεωργία Γεωργακαράκου
ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ ΑΡΘΡΟ
Ανδρες - Γυναίκες: Οι διαφορές που μας ενώνουν
Κική Τριανταφύλλη, Διονυσία Μαρίνου, Γεωργία Γεωργακαράκου
ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ: Τετάρτη 23 Μαρτίου 2011
Αρης, για τους άνδρες, Αφροδίτη, για τις γυναίκες. Ροζ για τα κοριτσάκια, μπλε για τα αγοράκια. Στερεότυπα δηλαδή που υποδηλώνουν ότι τα δύο φύλα έχουν ελάχιστα κοινά μεταξύ τους, λένε μάλιστα ότι το κάθε φύλο μιλάει τη δική του «γλώσσα». Πόση αλήθεια κρύβει άραγε αυτό; Η σύγχρονη έρευνα αποκαλύπτει πάντως ότι το – επικοινωνιακό – χάσμα μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν είναι τόσο βαθύ όσο νομιζουμε. Ας ξεφύγουμε λοιπόν από τα κλισέ, ας παραδεχτούμε τις – μικρές ή μεγάλες – διαφορές μας για να απολαύσουμε εν τέλει τη συμπληρωματικότητά μας.
Γιατί άραγε οι (περισσότερες) γυναίκες σταματάνε στον δρόμο και ρωτάνε για την κατεύθυνση, ενώ αντίθετα οι (περισσότεροι) άνδρες απεχθάνονται να το κάνουν; Το ερώτημα δεν είναι τυχαίο αφού αποκρυσταλλώνει τις βασικές πτυχές ενός φαινομένου που ευθύνεται για πολλές από τις απογοητεύσεις που βιώνουν άνδρες και γυναίκες όταν συνομιλούν μεταξύ τους.
Για μια γυναίκα το να ρωτήσει έναν ξένο σημαίνει ότι θα κάνει μια φευγαλέα σχέση μαζί του που θα την οδηγήσει εκεί που θέλει να πάει χωρίς απώλειες. «Τι έχουμε να χάσουμε;», λέει. Με την οπτική του άνδρα, όμως, κάτι τέτοιο θα ήταν υποτιμητικό. Προτιμάει να χάσει 5, 10, άντε 20 λεπτά και να βρει μόνος του τον δρόμο, παρά να ρωτήσει κάποιον άλλο. «Ασε που μπορεί να μας στείλει αλλού γι’ αλλού», ισχυρίζεται.
Είναι θέμα κατεύθυνσης. Για τους άνδρες σημασία έχει το «πάνω - κάτω» (ποιος έχει το πάνω χέρι), ενώ για τις γυναίκες το «μεταξύ μας» σύμφωνα με την Ντέμπορα Τάνεν, καθηγήτρια Γλωσσολογίας στο αμερικανικό Πανεπιστήμιο Georgetown, η οποία έχει αφιερώσει περισσότερα από τριάντα χρόνια ερευνώντας τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν γλωσσικά τα δύο φύλα.
«Oι συζητήσεις των ανδρών τείνουν να επικεντρώνονται στην ιεραρχία και τον ανταγωνισμό, αντίθετα οι κουβέντες των γυναικών περιστρέφονται γύρω από τις σχέσεις τους και κατά πόσο αυτές είναι στενές ή αποστασιοποιημένες», λέει η αμερικανίδα καθηγήτρια.
«Εγώ μπορώ να πετάξω την μπάλα μέχρι εκεί πάνω», λέει το ένα αγοράκι στον φίλο του, για να πάρει από εκείνον την απάντηση «η δικιά μου θα πάει στο φεγγάρι». «Η μαμά μου φοράει φακούς επαφής» λέει μια πιτσιρίκα για να εισπράξει ένα γεμάτο θαυμασμό «και μένα το ίδιο η θεία μου» από την άλλη. Αυτό το κοινό που μοιράζονται, της είναι τόσο ευχάριστο όσο η πιο ψηλή μπαλιά για το αγοράκι που «καπελώνοντας» φραστικά τους φίλους του νιώθει πιο δυνατό.
Σε άλλες ηλικίες, όταν μια γυναίκα αναφέρεται σε προσωπικά της προβλήματα, η φίλη θα της απαντήσει «ξέρω πώς αισθάνεσαι» ή «το ίδιο συμβαίνει και σε μένα». Είναι μια τελετουργική απάντηση που ενισχύει τη σχέση τους. Σε μια ανάλογη συζήτηση ανάμεσα σε άνδρες ο δεύτερος θα έλεγε στον πρώτο «πού να δεις τι συμβαίνει σε μένα», αφήνοντας να εννοηθεί το χειρότερο και άρα κάτι που ενισχύει τη θέση του – ακόμη και – στη μιζέρια.
Υπάρχουν όμως και παρεξηγήσεις αφού, αν η συζήτηση γινόταν ανάμεσα σε μια γυναίκα και έναν άνδρα, εκείνος θα θεωρούσε ότι του ζητάει τη βοήθειά του για να λύσει τα προβλήματά της, πράγμα που θα έκανε μεν αλλά τότε εκείνη θα τον κατηγορούσε με θυμό ότι της λέει τι να κάνει...
Oλες οι συζητήσεις όμως είτε από την ανδρική είτε από τη γυναικεία σκοπιά και άρα όλες οι σχέσεις, αντανακλούν έναν συνδυασμό ιεραρχίας και σύνδεσης. «Oλοι φιλοδοξούμε να είμαστε δυνατοί και να έχουμε σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Τα φαινομενικά διαφορετικά στυλ συζήτησης ανδρών και γυναικών είναι απλά διαφορετικοί τρόποι για την επίτευξη των ίδιων στόχων», ισχυρίζεται η Ντέμπορα Τάνεν.
Η οικογένεια μάλιστα είναι το πλαίσιο μέσα στο οποίο είναι ολοφάνερη αλλά και πολύ έντονη η επικέντρωση των μελών της – αρσενικών και θηλυκών – στην ιεραρχία και τον ανταγωνισμό από τη μια αλλά και την επιθυμία για σύνδεση από την άλλη. Υπάρχουν άραγε άνδρες ή γυναίκες που δεν το έχουν βιώσει; –Κ.Τρ.
Νίκου Τσιφόρου - Τα παιδιά της πιάτσας
πηγή
Ο Νίκος Τσιφόρος με «Τα παιδιά της πιάτσας» μας σύστησε έναν κόσμο που, σπρωγμένος στο περιθώριο, δρούσε παράλληλα με τους νομοταγείς πολίτες και συνήθως σε βάρος τους. Η αυθεντικότητα των ηρώων του, αλλά και η γλώσσα κυρίως, που χρησιμοποιούσαν στις μεταξύ τους, παράνομες κατά το πλείστον, συναλλαγές τους, η μάγκικη διάλεκτος δηλαδή, κέρδισαν τη συμπάθεια και το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Ο Νίκος Τσιφόρος σημειώνει, μεταξύ άλλων, στον πρόλογο του βιβλίου του: "Όλοι οι άνθρωποι μιλούν μια γλώσσα ανάλογα με τον κόσμο μέσα στον οποίον κινούνται. Η δική μας γλώσσα της πιάτσας, του υποκόσμου, ακολούθησε αυτό τον γενικό κανόνα. Να δημιουργεί τις λέξεις της από τις ανάγκες της ή από τα χαρακτηριστικά γεγονότα και πράγματα. Ο υπόκοσμος, μια και κινείται έξω από τον νόμο, έχει νόμους δικούς του και έθιμα δικά του. Απαιτεί κι αυτός έναν σεβασμό δικαιωμάτων για τη συνύπαρξή και ακριβώς η κατάκτηση αυτών των δικαιωμάτων, των νόμων του δηλαδή, δημιουργεί τις εσωτερικές του προστριβές που καταλήγουν να στείλουν στη φυλακή τα μέλη του. Η γλώσσα του όμως υπάρχει. Και λυπάμαι αν η σειρά των επεισοδίων που περιγράφει τις αληθινές "ιστορίες" του --τις έζησα μαζί του- δεν γράφτηκε στο στυλ "ο υπόκοσμος ησπάσθη μεθ' αβρότητας τα άκρα των δακτύλων της βαρώνης", αλλά τη δική του αληθινή γλώσσα. Είναι απαραίτητο, ακόμα κι αν ξινίσουν λίγο οι συντηρητικοί. Που επιτέλους δεν θα χάσουν τίποτα, αν την ακούσουν κι αυτή την παράξενη και υπαρκτή ελληνική γλώσσα..."
Ο Νίκος Τσιφόρος με «Τα παιδιά της πιάτσας» μας σύστησε έναν κόσμο που, σπρωγμένος στο περιθώριο, δρούσε παράλληλα με τους νομοταγείς πολίτες και συνήθως σε βάρος τους. Η αυθεντικότητα των ηρώων του, αλλά και η γλώσσα κυρίως, που χρησιμοποιούσαν στις μεταξύ τους, παράνομες κατά το πλείστον, συναλλαγές τους, η μάγκικη διάλεκτος δηλαδή, κέρδισαν τη συμπάθεια και το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Ο Νίκος Τσιφόρος σημειώνει, μεταξύ άλλων, στον πρόλογο του βιβλίου του: "Όλοι οι άνθρωποι μιλούν μια γλώσσα ανάλογα με τον κόσμο μέσα στον οποίον κινούνται. Η δική μας γλώσσα της πιάτσας, του υποκόσμου, ακολούθησε αυτό τον γενικό κανόνα. Να δημιουργεί τις λέξεις της από τις ανάγκες της ή από τα χαρακτηριστικά γεγονότα και πράγματα. Ο υπόκοσμος, μια και κινείται έξω από τον νόμο, έχει νόμους δικούς του και έθιμα δικά του. Απαιτεί κι αυτός έναν σεβασμό δικαιωμάτων για τη συνύπαρξή και ακριβώς η κατάκτηση αυτών των δικαιωμάτων, των νόμων του δηλαδή, δημιουργεί τις εσωτερικές του προστριβές που καταλήγουν να στείλουν στη φυλακή τα μέλη του. Η γλώσσα του όμως υπάρχει. Και λυπάμαι αν η σειρά των επεισοδίων που περιγράφει τις αληθινές "ιστορίες" του --τις έζησα μαζί του- δεν γράφτηκε στο στυλ "ο υπόκοσμος ησπάσθη μεθ' αβρότητας τα άκρα των δακτύλων της βαρώνης", αλλά τη δική του αληθινή γλώσσα. Είναι απαραίτητο, ακόμα κι αν ξινίσουν λίγο οι συντηρητικοί. Που επιτέλους δεν θα χάσουν τίποτα, αν την ακούσουν κι αυτή την παράξενη και υπαρκτή ελληνική γλώσσα..."
Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2011
Το φύλο στη λογοτεχνία
4Ο Γενικό Λύκειο Χαλκίδας Σχολ. έτος 2011-12
Νεοελληνική Λογοτεχνία Α’ Λυκείου
Τμήμα Α3
3ο δίωρο: 12 του Οκτώβρη 2011
Θέμα: Το φύλο στη λογοτεχνία
Υποθέμα: «Ιστορίες αγάπης» [ο τίτλος του υποθέματος είναι προσωρινός]
Κείμενο : Κωσταντίνος Θεοτόκης Η τιμή και το χρήμα
Ανάγνωση των αποσπασμάτων
Ι. [Στην ταβέρνα του Τραγούδη]
- Ποια είναι η κυρίαρχη αφηγηματική τεχνική του αποσπάσματος;
- Εντοπίστε λέξεις και φράσεις του κερκυραϊκόυ ιδιώματος
- Ποιες αντιλήψεις για τη γυναίκα, την αγάπη και την οικογένεια εκφράζουν μέσα από το διάλογό τους οι τρεις άντρες της παρέας (Αντρέας, Σπύρος, Αντώνης);
- Ισχύουν και σήμερα; Αν ναι, σε ποιο βαθμό και σε ποιες κοινωνικές συνθήκες (κοινωνικά περιβάλλοντα);
ΙΙ. [Δουλευτάδες κι οι δυο, ποιον έχουμε ανάγκη;]
- Πρόσωπα του αποσπάσματος
- Τόπος
- Το απόσπασμα χαρακτηρίζεται από μια κυμαινόμενη δραματική ένταση. Να την παρακολουθήσετε
Α) στον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν, από την αρχή ως το τέλος, οι τρεις πρωταγωνιστές
Β) στο ρόλο που παίζει ο διάλογος
Παπαδιαμάντης στη δημοτική, ναι ή όχι;
Εντονη συζήτηση προκάλεσε στο συνέδριο Παπαδιαμάντη η ανακοίνωση του Σταύρου Ζουμπουλάκη
ΤΟ ΒΗΜΑ: 12 Οκτωβρίου 2011
Αν θεωρούμε ότι τα κείμενα του Παπαδιαμάντη είναι σημαντικά, αν θεωρούμε ότι έχουμε ακόμη ανάγκη τα ζητήματα που θέτει, αν θεωρούμε ότι το έργο του έχει αποδέκτες, τότε οφείλουμε να αναγνωρίσουμε την ανάγκη μετάφρασής του -υπό προϋποθέσεις- στη σύγχρονη ελληνική για χάρη των νέων αναγνωστών. Αυτά υποστήριξε -σε ελεύθερη απόδοση- ο Σταύρος Ζουμπουλάκης, φιλόλογος και διευθυντής της «Νέας Εστίας», στη διάρκεια του Γ΄Διεθνούς Συνεδρίου για τον Παπαδιαμάντη, προκαλώντας, όπως ήταν αναμενόμενο, ζωηρές αντιδράσεις από το ακροατήριο.
«Πληρώνουμε σήμερα το βαρύ τίμημα του γλωσσικού διχασμού», είπε
Τρίτη 11 Οκτωβρίου 2011
Η αντίληψη της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας
Τρίτη 11 - Οκτώβριος 2011 Τελευταία ενημέρωση: 13:23
enet.gr (εδώ)
19 Μαρ 10 - 11:46
Τα στερεότυπα για το φύλο αναφέρονται στις στάσεις και τις αντιλήψεις σχετικά με την αρρενωπότητα και τη θηλυκότητα. Η διαμόρφωση των πεποιθήσεων αυτών ενέχει έντονα πολιτισμικά στοιχεία και εξελίσσεται διαχρονικά.
Η ταυτότητα του βιολογικού, ψυχολογικού και κοινωνικού ρόλου εμφανίζεται στην ηλικία των δύο ετών, μετασχηματίζεται κατά τη λύση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος και παγιώνεται κατά την εφηβεία. Οι διαφορές στα φύλα, παρά το δυναμισμό του κινήματος για τη γυναικεία χειραφέτηση, τις διακηρύξεις για την ισότητα και τις κοινωνικές αναπροσαρμογές του ρόλου της οικογένειας, έχουν μείζονα σημασία, τόσο στη διαμόρφωση του εγώ, όσο και στις αιτιακές αποδόσεις των κοινωνικών χαρακτηριστικών.
Διάφορες έρευνες έχουν επισημάνει ότι τα κορίτσια – είτε εκ φύσεως είτε ως επίκτητη ιδιότητα- ωριμάζουν νωρίτερα σε σύγκριση με τα αγόρια, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης, είναι υγιέστερα, υπερτερούν στην ανάπτυξη του γλωσσικού κώδικα, αντιλαμβάνονται επιτυχέστερα τα συναισθήματα. Τα αγόρια συνήθως επιτυγχάνουν μεγαλύτερη αυτονομία, εμπλέκονται σε πιο έντονες μορφές παιχνιδιού, είναι περισσότερο διεκδικητικά και πιο δημιουργικά.
Ήδη από το 1962 ο McKinnon παρατήρησε ότι άνδρες και γυναίκες, που θεωρούνταν δημιουργικοί διέθεταν στοιχεία προσωπικότητας, που τυπικά αποδίδονταν στο αντίθετο φύλο, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από τον Torrance το 1963. Σε έρευνα του Helson (1967) επιτυχημένες γυναίκες μαθηματικοί (επαγγελματική ιδιότητα στην οποία κατά κύριο λόγο διαπρέπουν άνδρες) βαθμολογήθηκαν όσον αφορούσε γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους. Τα χαρακτηριστικά, που τους αποδόθηκαν και εξηγούσαν την έφεσή τους στα Μαθηματικά, αναφέρονται κυρίως σε άντρες: φιλοδοξία, αυθορμητισμός, αυθεντικότητα, επιμονή, ψυχικό σθένος, διεκδικητικότητα, αυτονομία, τάση για επίτευξη, αυτοεκτίμηση.
Είναι γεγονός ότι πέρα από τα βιολογικά αναπτυξιακά στάδια, τα οποία ακολουθούν μια προδιαγεγραμμένη πορεία, οι ενήλικες αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο τα αγόρια και τα κορίτσια σε όλα τα στάδια της εξέλιξης: Επιτρέπουν στα αρσενικά βρέφη να απομακρύνονται περισσότερο, ακόμα και εκτός οπτικού τους πεδίου, τους παρέχουν αμοιβές καθώς εξερευνούν το χώρο και τα αντικείμενα, προσεγγίζουν με μεγαλύτερη τρυφερότητα τα κορίτσια και τους φέρονται σα να ήταν εύθραυστα, δίνουν περισσότερες λεκτικές οδηγίες στα θηλυκά παιδιά, ενθαρρύνουν τον ανταγωνισμό στις παρέες των αγοριών, καθορίζουν το ντύσιμο και τη φροντίδα του σώματος, επιτρέποντας περισσότερα ναρκισσιστικά στοιχεία στα κορίτσια.
Αν και η ρήση ‘ Η ανατομία είναι μοίρα’ αμφισβητήθηκε από το φεμινιστικό κίνημα, εντούτοις εκπρόσωποί του, όπως η Chodorow, θεώρησαν ότι ουσιαστικά τα κορίτσια αντιγράφουν και αναπαράγουν το ρόλο της μητέρας, που στις περισσότερες κοινωνίες έχει συναρτηθεί με τη στοργή, τη μέριμνα, την καρτερία και τη δυνατότητα σύναψης άρρηκτων συναισθηματικών δεσμών. Αντίθετα, η εσωτερίκευση της πατρικής φιγούρας οδηγεί σε ιδιότητες, όπως η ανεξαρτησία και ο δυναμισμός.
Μεγάλη επίδραση στις περί φύλου θεωρίες άσκησε η άποψη του Kohlberg (1927-1987), ο οποίος εισήγαγε την έννοια της σταθερότητας στην αντίληψη της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας. Ο μελετητής αυτός διαπίστωσε ότι τα παιδιά, αν και κατανοούν το φύλο τους και διακρίνουν το φύλο των άλλων από την ηλικία των τριών ετών, δεν αποδίδουν σε αυτό συγκεκριμένες συμπεριφορές και σταθερά χαρακτηριστικά παρά μόνο από την ηλικία των επτά ετών, οπότε εσωτερικεύουν τη μονιμότητα του φύλου, ταυτιζόμενα με το γονέα του ίδιου φύλου. Κατά την ηλικία αυτή υιοθετούν την κουλτούρα και τις αξίες του φύλου, προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους σε αυτές και αντλούν αυτοεκτίμηση, εφόσον η αυτοεικόνα τους συνάδει με την αρρενωπότητα ή τη θηλυκότητα μέσω και της κοινωνικής σύγκρισης.
Ο ίδιος έκανε λόγο για τις διαταραχές στην ταυτότητα φύλου, γνωστές και ως σύγχυση φύλου, που εμφανίζονται σε μία περίπτωση ανά 20.000 ανδρών και 50.000 γυναικών, και καταλήγουν στον τρανσεξουαλισμό. Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πρόωρη κοινωνικοποίηση του παιδιού, η κατά λάθος ταύτιση με το γονέα του αντιθέτου φύλου και ορμονικοί παράγοντες μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την αμφίρροπη αυτή αντίληψη του φύλου.
Σε γενικές γραμμές οι διεθνείς έρευνες συγκλίνουν στο ότι τα ανδρικά στερεότυπα εγκαθιδρύουν την εικόνα ενός ατόμου προσανατολισμένου προς το έργο, λογικού και ικανού στην επίλυση προβλημάτων και σε ένα γυναικείο πρότυπο πιο επικοινωνιακού, με ενδιαφέρον για το κοινωνικοσυναισθηματικό κλίμα και περισσότερο παθητικού.
Οι Ragins & Sundstorm (1989), διαπίστωσαν ότι τα χαρακτηριστικά του φύλου επηρεάζουν την επιλογή του προσωπικού, δεδομένου ότι σε πολλές κοινωνίες τα ανδρικά γνωρίσματα έχουν ταυτιστεί με την αποτελεσματικότητα, την ηγεσία, τη διοίκηση, τη δύναμη και τον οραματισμό για το μέλλον. Αντίθετα, ο κόσμος των επιχειρήσεων μέχρι πρότινος απαξίωνε γυναικείες ιδιότητες, όπως συνεργατικότητα, υποστήριξη, ενόραση και διαίσθηση (Deal & Stevenson, 1988, Dubno, 1985, Haslett et al., 1992, Hellman et al., 1989, Shein, 1973, 1975). Αξίζει να αναφερθεί πάντως ότι έρευνα των Kunkel & Burleson (1999) δεν κατέγραψε στατιστικώς σημαντικές διαφοροποιήσεις στις επικοινωνιακές δεξιότητες ανδρών-γυναικών ούτε αποκλίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, όσον αφορά την αντίληψη των συναισθημάτων.
Σε έρευνα των Βίκη και Παπάνη σε 2500 μαθητές ελληνικών σχολείων (2006) οι διαφοροποιήσεις στην επαγγελματική απόφαση και στους επαγγελματικούς τύπους των μαθητών επηρεάζονταν άμεσα από τον παράγοντα φύλο. Τα αγόρια υπερτερούσαν στη διαμόρφωση του «ρεαλιστικού-πρακτικού» τύπου και στον «ερευνητικό-διανοητικό», ενώ τα κορίτσια έχουν σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες στον «καλλιτεχνικό» και «κοινωνικό» επαγγελματικό τύπο. Μικρότερες διαφοροποιήσεις υπέρ των κοριτσιών παρουσιάστηκαν στον «επιχειρηματικό» και «συμβατικό» τύπο. Τέλος σχεδόν ίσους μέσους όρους εμφάνισαν αγόρια και κορίτσια στον «συμβατικό» τύπο. Αυτό που παραμένει αμετάβλητο είναι η επίδραση του φύλου στη διαμόρφωση επαγγελματικών τύπων, που επιτείνει το διαχωρισμό των επαγγελμάτων σε «ανδρικά και γυναικεία», παρά την κοινωνική αναβάθμιση του γυναικείου ρόλου κατά τα τελευταία χρόνια. Τα αγόρια εξακολουθούν να τείνουν προς το «ρεαλιστικό-πρακτικό» επαγγελματικό τύπο, ειδικά σε χωριά και πόλεις μέχρι 50.000 κατοίκους, όπου το αίτημα για άμεση επαγγελματική αποκατάσταση σε αγροτικές και κτηνοτροφικές ασχολίες ή σε απλά επιτηδεύματα είναι πιεστικότερο. Ταυτόχρονα, οι μαθητές παρουσιάζουν υψηλότερες βαθμολογίες στον «ερευνητικό-διανοητικό» επαγγελματικό τύπο, γεγονός που μπορεί να εξηγεί τα συντριπτικά μεγαλύτερα ποσοστά των ανδρών σε διευθυντικές θέσεις και επαγγέλματα κύρους. Η γυναικεία χειραφέτηση αντικατοπτρίζεται στην εξίσωση των δύο φύλων, όσον αφορά τις βαθμολογίες στο «συμβατικό» επαγγελματικό τύπο. Οι μαθήτριες διαιωνίζοντας τα στερεότυπα του γυναικείου ρόλου ρέπουν προς τον «καλλιτεχνικό» και «κοινωνικό» επαγγελματικό τύπο. Αλλά και οι Creed και Patton (2003), διατείνονται ότι τα κορίτσια ωριμάζουν γρηγορότερα όσον αφορά τις επαγγελματικές τους κλίσεις. Ο Wilgosh (2002), πιστεύει ότι τα στερεότυπα του φύλου επηρεάζουν ευκολότερα γονείς με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και διαμορφώνουν τις προσδοκίες για τις κόρες τους. Οι Miller et al. (2002), απέδειξαν ότι κορίτσια από οικογένειες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου σπανίως ασχολούνται με θετικές επιστήμες, σαφώς επηρεασμένα από τις στάσεις των γονέων.
Πολλές έρευνες επικεντρώθηκαν στις γνωστικές διαφορές ανδρών και γυναικών. Δεδομένου ότι τα δύο φύλα μοιράζονται ίδιο γενετικό υλικό στο μεγαλύτερο μέρος του (με κύρια διαφοροποίηση τα χρωμοσώματα που καθορίζουν το φύλο) οι διαπιστωμένες αποκλίσεις δεν μπορούν να ερμηνευθούν με απόλυτα βιολογικούς όρους. Ενδεχομένως, περισσότερο επηρεάζουν οι διαφορές στα επίπεδα ορμονών στον εγκέφαλο. Πραγματικά, ο χειρισμός των ορμονών του φύλου (τεστοστερόνη-οιστρογόνα) οδηγεί σε διαφοροποιήσεις στην επιθετικότητα (McEwen, Davis, Parsons & Pfaff, 1979), στον τρόπο επίλυσης προβλημάτων (McLusky & McEwen, 1980), στην αναπαράσταση χωρικών σχέσεων (Resnick, Berenbaum,Gottesman & Bouchard, 1986), στη χρήση του προφορικού και του γραπτού λόγου και στη νοητική περιστροφή αντικειμένων.
Όμως η Nash (1979) ότι οι γνωστικές αυτές διαφορές ήταν εμφανείς μόνο όταν τα άτομα, στα οποία καταμετρούνταν αυτές οι ικανότητες, είχαν πλήρως ταυτιστεί με το στερεοτυπικό ρόλο του φύλου τους. Αυτή η κοινωνιολογική προσέγγιση ερμηνείας των διαφυλικών διαφορών πρεσβεύει ότι τα άτομα ταυτίζονται με τα χαρακτηριστικά της ομάδας, στην οποία ανήκουν, τα θεωρούν περισσότερο επιθυμητά και συντονίζουν τη συμπεριφορά τους, άρα και τις προτιμώμενες δεξιότητες, προς αυτά. Επομένως, η χαμηλότερη απόδοση των γυναικών σε δραστηριότητες, που απαιτούν αναγνώριση σχημάτων και αντίληψη του χώρου, αλλά και σε καταστάσεις που χρήζουν διεκδικητικότητας και ηγεσίας, μπορούν να ερμηνευθούν ως προσπάθεια να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά και τις προσδοκίες για το φύλο τους. Αναλογικά το ίδιο συμβαίνει και στους άνδρες, στους οποίους η απόκλιση προς γυναικεία γνωρίσματα ισοδυναμεί με ελλιπή αρρενωπότητα και κατ’ επέκταση ομοφυλοφιλία. Ο κοινωνικός έλεγχος, όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του φύλου, ακόμα και σήμερα, είναι εντονότερος στους άντρες απ’ ότι στις γυναίκες.
Ερευνητές όπως οι (Brosman, 1988, Serbin & Connor, 1979, Tracy, 1987), κατέδειξαν ότι οι διαφορές των δύο φύλων στις γνωστικές ικανότητες μπορούν να αποδοθούν στη φύση και τις απαιτήσεις των παιχνιδιών, που ενθαρρύνονται να παίζουν αγόρια και κορίτσια.: Τα παιχνίδια με αυτοκινητάκια, όπλα, Lego, κλπ. ενδυναμώνουν τα αγόρια στην αντίληψη του χώρου, στις κατασκευές, στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων, ενώ τα παιχνίδια με κούκλες ενισχύουν το λόγο, την αφήγηση ιστοριών, τη φροντίδα και την έκφραση συναισθήματος.
Παλαιότερες έρευνες στην Ελλάδα διαπίστωναν ότι η αντίληψη του φύλου είναι πολύ ισχυρή και ότι η απόκλιση από τα στερεότυπα οδηγούσε σε κοινωνικό στιγματισμό. Η χειραφέτηση της γυναίκας καθυστέρησε σε σύγκριση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και κατοχυρώθηκε περισσότερο νομοθετικά, παρά ως αντανάκλαση κοινωνικής προόδου, όσον αφορά τις σχέσεις των δύο φύλων. Η οικογένεια, που συνεπικουρούμενη από το σχολείο, αποτελεί τον κυριότερο κοινωνικοποιητικό θεσμό, δέχεται ισχυρά πλήγματα, με τη συχνότητα των διαζυγίων να αυξάνεται κατακόρυφα, η μονογονεικότητα επεκτείνεται και σε μη αστικές περιοχές ως αποδεκτή μορφή οικογένειας και η συμβίωση αναγνωρίζεται θεσμικά. Παράλληλα, γίνεται λόγος για γάμους ομοφυλοφίλων με όσα αδιευκρίνιστα ακόμα ζητήματα θα προξενήσουν στην ψυχοσύνθεση παιδιών, που θα υιοθετηθούν από αυτούς. Παρόλα αυτά, οι έρευνες για τις αξίες της νεολαίας (Παπάνης, 2007) καταγράφουν τη στροφή των νέων προς παραδοσιακές αντιλήψεις, επειδή αυτές εξασφαλίζουν τη σταθερότητα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η επαναστατικότητα και η αμφισβήτηση των νέων της δεκαετίας του ’80 και του ’70 δίνει τη θέση της σε μια πιο χαλαρή αντιμετώπιση, σε μια αναδιατύπωση των κατεστημένων αντιλήψεων και σε μια πιο κριτική, αλλά μετριοπαθέστερη αποδοχή των κοινωνικών εξελίξεων. Οι Έλληνες νέοι, ακόμα κι αν προέρχονται από διαζευγμένους γονείς, οραματίζονται τη σύσταση παραδοσιακής οικογένειας, η οποία αναπαράγει τα στερεότυπα του φύλου, αντλούν συναισθηματική πληρότητα από αυτήν (σε ποσοστό 60%), περισσότερο από ότι από τους φίλους ή τους ερωτικούς συντρόφους.
Η έρευνα
Στην παρούσα έρευνα υποθέτουμε ότι τα στερεότυπα του φύλου στην Ελλάδα, παρά την κοινωνική μεταβολή, την μεταλαμπάδευση των ευρωπαϊκών προτύπων και τη νομοθετική αλλαγή υπέρ των γυναικών, δεν έχουν μεταβληθεί με αποτέλεσμα οι άνδρες να διατηρούν ανέπαφα τα γνωρίσματα της αρρενωπότητας και οι γυναίκες αυτά της θηλυκότητας. Αυτό μάλιστα μπορεί να ισχύει και στο πιο προοδευτικό τμήμα της νεολαίας, τους φοιτητές, η οποίοι συνειδητά απαρνούνται τη σύγχυση του ανδρικού και γυναικείου ρόλου, στρεφόμενοι, όμως σε πιο παραδοσιακές αντιλήψεις για το φύλο.
Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνηθεί κατά πόσο οι κοινωνικές κατασκευές του φύλου και τα παραδοσιακά στερεότυπα για το φύλο, διατηρούνται στις απόψεις των φοιτητών.
Η θεωρία της Bem (1974) κάνει λόγο για την αντίληψη της αρρενωπότητας και θηλυκότητας ως ψυχολογικές και κοινωνικές κατασκευές. Καταγράφει τα χαρακτηριστικά, που σύμφωνα με το ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο συνθέτουν τους κοινωνικούς προσδιορισμούς του φύλου.
Η Bem έχει υποστηρίξει ότι η ανδρική και γυναικεία διάσταση θα μπορούσε να προσδιοριστεί βάσει της βαθμολογίας στην κλίμακα αρρενωπότητας –θηλυκότητας
Παράλληλα, η Bem εισήγαγε δύο άλλες διαστάσεις στους προσδιορισμούς του φύλου:
Τον «ανδρόγυνο» τύπο: υψηλή βαθμολογία και στην κλίμακα της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας.
Τον «αδιαφοροποίητο» τύπο: χαμηλή βαθμολογία στην κλίμακα της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας.
:
Αρρενωπά χαρακτηριστικάΓυναικεία χαρακτηριστικάΒασίζεται στον εαυτό τουΥπερασπίζεται τις πεποιθήσεις τουΑνεξάρτητοςΑθλητικόςΔιεκδικητικόςΔιαθέτει ισχυρή προσωπικότηταΙσχυρόςΔιαθέτει αναλυτική σκέψη Ηγετική προσωπικότηταΡιψοκίνδυνοςΠαίρνει αποφάσεις εύκολαΚυριαρχικόςΑρρενωπόςΠαίρνει θέσει σε ζητήματαΕπιθετικόςΑτομιστήςΑνταγωνιστικόςΦιλόδοξοςΠαραγωγικήΕύθυμηΝτροπαλήΣτοργικήΓοητευτικήΠιστή Διαθέτει θηλυκά στοιχείαΜπορεί να μπαίνει στη θέση του άλλουΚατανοεί τις ανάγκες του άλλουΔιαθέτει κατανόησηΣυμπονετικάΠρόθυμη να απαλύνει τον πόνοΓλυκομίλητηΕυχάριστηΤρυφερήΦιλικήΕύπιστηΑγαπάει τα παιδιάΕυγενική
Τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά για άνδρες και γυναίκες σύμφωνα με την Bem
Ο όρος βιολογικό φύλο χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις βιολογικές κατηγορίες του άνδρα και της γυναίκας, ενώ ο όρος κοινωνικό φύλο χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις κοινωνικές κατηγορίες της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας, δηλαδή τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά που αποδίδονται στο καθένα από τα δύο φύλα και προσδιορίζεται από κοινωνικούς παράγοντες.
Τρόπος συλλογής δεδομένων: προσαρμογή του ερωτηματολογίου της Bem στα Ελληνικά. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε 58 επίθετα, εκ των οποίων τα 19 αναπαρήγαγαν τα παραδοσιακά στερεότυπα της αρρενωπότητας και άλλα 19 τα παραδοσιακά στερεότυπα της θηλυκότητας. Κάθε επίθετο συνοδευόταν από μια 5βάθμια κλίμακα Likert:, όπου: 1= πολύ λίγο, 2= λίγο, 3= αρκετά, 4= πολύ και 5= πάρα πολύ. Οι φοιτητές καλούνταν να βαθμολογήσουν κατά πόσο η ιδιότητα που εξέφραζε το κάθε επίθετο, άρμοζε περισσότερο σε γυναίκα ή σε άνδρα.
Δείγμα: 350 φοιτητές (ηλικίας 18-25), από σχολές της Ελλάδας και της Κύπρου, οι οποίοι κατάγονταν από αγροτικές, ημιαστικές και αστικές περιοχές.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
ΑΝΔΡΑΣ: Βασίζεται στον εαυτό του, υπερασπίζεται τις πεποιθήσεις του, ανεξάρτητος, αθλητικός, διεκδικητικός, ισχυρός, αναλυτικός, ριψοκίνδυνος, κυριαρχικός, αρρενωπός, επιθετικός, ατομιστής, ανταγωνιστικός, φιλόδοξος κ.ά
ΓΥΝΑΙΚΑ: Παραγωγική, εύθυμη, ντροπαλή, στοργική, γοητευτική, πιστή, θηλυκή, διαθέτει κατανόηση, συμπονετική, γλυκομίλητη, τρυφερή, φιλική, εύπιστη, ευγενική, αγαπάει τα παιδιά, ευχάριστη κ.ά Παρατηρούμε ότι οι άνδρες σκοράρουν περισσότερο στην αρρενωπότητα από ότι στη θηλυκότητα ( 3,95 και 3,55 αντίστοιχα), ενώ οι γυναίκες περισσότερο στη θηλυκότητα σε σύγκριση με την αρρενωπότητα. Παρόλα αυτά οι διαφορές στις βαθμολογίες των γυναικών είναι μικρές ( 3,76 για τη θηλυκότητα σε σύγκριση με το 3,75 για την αρρενωπότητα), γεγονός που υποδηλώνει ότι οι γυναίκες σήμερα έχουν περισσότερα ανδρικά στοιχεία, ενώ οι άνδρες διατηρούν τα χαρακτηριστικά, που παραδοσιακά είχαν.
Διάφορες έρευνες έχουν επισημάνει ότι τα κορίτσια – είτε εκ φύσεως είτε ως επίκτητη ιδιότητα- ωριμάζουν νωρίτερα σε σύγκριση με τα αγόρια, έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες επιβίωσης, είναι υγιέστερα, υπερτερούν στην ανάπτυξη του γλωσσικού κώδικα, αντιλαμβάνονται επιτυχέστερα τα συναισθήματα. Τα αγόρια συνήθως επιτυγχάνουν μεγαλύτερη αυτονομία, εμπλέκονται σε πιο έντονες μορφές παιχνιδιού, είναι περισσότερο διεκδικητικά και πιο δημιουργικά.
Ήδη από το 1962 ο McKinnon παρατήρησε ότι άνδρες και γυναίκες, που θεωρούνταν δημιουργικοί διέθεταν στοιχεία προσωπικότητας, που τυπικά αποδίδονταν στο αντίθετο φύλο, γεγονός που επιβεβαιώθηκε από τον Torrance το 1963. Σε έρευνα του Helson (1967) επιτυχημένες γυναίκες μαθηματικοί (επαγγελματική ιδιότητα στην οποία κατά κύριο λόγο διαπρέπουν άνδρες) βαθμολογήθηκαν όσον αφορούσε γνωρίσματα της προσωπικότητάς τους. Τα χαρακτηριστικά, που τους αποδόθηκαν και εξηγούσαν την έφεσή τους στα Μαθηματικά, αναφέρονται κυρίως σε άντρες: φιλοδοξία, αυθορμητισμός, αυθεντικότητα, επιμονή, ψυχικό σθένος, διεκδικητικότητα, αυτονομία, τάση για επίτευξη, αυτοεκτίμηση.
Είναι γεγονός ότι πέρα από τα βιολογικά αναπτυξιακά στάδια, τα οποία ακολουθούν μια προδιαγεγραμμένη πορεία, οι ενήλικες αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο τα αγόρια και τα κορίτσια σε όλα τα στάδια της εξέλιξης: Επιτρέπουν στα αρσενικά βρέφη να απομακρύνονται περισσότερο, ακόμα και εκτός οπτικού τους πεδίου, τους παρέχουν αμοιβές καθώς εξερευνούν το χώρο και τα αντικείμενα, προσεγγίζουν με μεγαλύτερη τρυφερότητα τα κορίτσια και τους φέρονται σα να ήταν εύθραυστα, δίνουν περισσότερες λεκτικές οδηγίες στα θηλυκά παιδιά, ενθαρρύνουν τον ανταγωνισμό στις παρέες των αγοριών, καθορίζουν το ντύσιμο και τη φροντίδα του σώματος, επιτρέποντας περισσότερα ναρκισσιστικά στοιχεία στα κορίτσια.
Αν και η ρήση ‘ Η ανατομία είναι μοίρα’ αμφισβητήθηκε από το φεμινιστικό κίνημα, εντούτοις εκπρόσωποί του, όπως η Chodorow, θεώρησαν ότι ουσιαστικά τα κορίτσια αντιγράφουν και αναπαράγουν το ρόλο της μητέρας, που στις περισσότερες κοινωνίες έχει συναρτηθεί με τη στοργή, τη μέριμνα, την καρτερία και τη δυνατότητα σύναψης άρρηκτων συναισθηματικών δεσμών. Αντίθετα, η εσωτερίκευση της πατρικής φιγούρας οδηγεί σε ιδιότητες, όπως η ανεξαρτησία και ο δυναμισμός.
Μεγάλη επίδραση στις περί φύλου θεωρίες άσκησε η άποψη του Kohlberg (1927-1987), ο οποίος εισήγαγε την έννοια της σταθερότητας στην αντίληψη της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας. Ο μελετητής αυτός διαπίστωσε ότι τα παιδιά, αν και κατανοούν το φύλο τους και διακρίνουν το φύλο των άλλων από την ηλικία των τριών ετών, δεν αποδίδουν σε αυτό συγκεκριμένες συμπεριφορές και σταθερά χαρακτηριστικά παρά μόνο από την ηλικία των επτά ετών, οπότε εσωτερικεύουν τη μονιμότητα του φύλου, ταυτιζόμενα με το γονέα του ίδιου φύλου. Κατά την ηλικία αυτή υιοθετούν την κουλτούρα και τις αξίες του φύλου, προσαρμόζουν τη συμπεριφορά τους σε αυτές και αντλούν αυτοεκτίμηση, εφόσον η αυτοεικόνα τους συνάδει με την αρρενωπότητα ή τη θηλυκότητα μέσω και της κοινωνικής σύγκρισης.
Ο ίδιος έκανε λόγο για τις διαταραχές στην ταυτότητα φύλου, γνωστές και ως σύγχυση φύλου, που εμφανίζονται σε μία περίπτωση ανά 20.000 ανδρών και 50.000 γυναικών, και καταλήγουν στον τρανσεξουαλισμό. Έρευνες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η πρόωρη κοινωνικοποίηση του παιδιού, η κατά λάθος ταύτιση με το γονέα του αντιθέτου φύλου και ορμονικοί παράγοντες μπορούν να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την αμφίρροπη αυτή αντίληψη του φύλου.
Σε γενικές γραμμές οι διεθνείς έρευνες συγκλίνουν στο ότι τα ανδρικά στερεότυπα εγκαθιδρύουν την εικόνα ενός ατόμου προσανατολισμένου προς το έργο, λογικού και ικανού στην επίλυση προβλημάτων και σε ένα γυναικείο πρότυπο πιο επικοινωνιακού, με ενδιαφέρον για το κοινωνικοσυναισθηματικό κλίμα και περισσότερο παθητικού.
Οι Ragins & Sundstorm (1989), διαπίστωσαν ότι τα χαρακτηριστικά του φύλου επηρεάζουν την επιλογή του προσωπικού, δεδομένου ότι σε πολλές κοινωνίες τα ανδρικά γνωρίσματα έχουν ταυτιστεί με την αποτελεσματικότητα, την ηγεσία, τη διοίκηση, τη δύναμη και τον οραματισμό για το μέλλον. Αντίθετα, ο κόσμος των επιχειρήσεων μέχρι πρότινος απαξίωνε γυναικείες ιδιότητες, όπως συνεργατικότητα, υποστήριξη, ενόραση και διαίσθηση (Deal & Stevenson, 1988, Dubno, 1985, Haslett et al., 1992, Hellman et al., 1989, Shein, 1973, 1975). Αξίζει να αναφερθεί πάντως ότι έρευνα των Kunkel & Burleson (1999) δεν κατέγραψε στατιστικώς σημαντικές διαφοροποιήσεις στις επικοινωνιακές δεξιότητες ανδρών-γυναικών ούτε αποκλίσεις ανάμεσα στα δύο φύλα, όσον αφορά την αντίληψη των συναισθημάτων.
Σε έρευνα των Βίκη και Παπάνη σε 2500 μαθητές ελληνικών σχολείων (2006) οι διαφοροποιήσεις στην επαγγελματική απόφαση και στους επαγγελματικούς τύπους των μαθητών επηρεάζονταν άμεσα από τον παράγοντα φύλο. Τα αγόρια υπερτερούσαν στη διαμόρφωση του «ρεαλιστικού-πρακτικού» τύπου και στον «ερευνητικό-διανοητικό», ενώ τα κορίτσια έχουν σημαντικά υψηλότερες βαθμολογίες στον «καλλιτεχνικό» και «κοινωνικό» επαγγελματικό τύπο. Μικρότερες διαφοροποιήσεις υπέρ των κοριτσιών παρουσιάστηκαν στον «επιχειρηματικό» και «συμβατικό» τύπο. Τέλος σχεδόν ίσους μέσους όρους εμφάνισαν αγόρια και κορίτσια στον «συμβατικό» τύπο. Αυτό που παραμένει αμετάβλητο είναι η επίδραση του φύλου στη διαμόρφωση επαγγελματικών τύπων, που επιτείνει το διαχωρισμό των επαγγελμάτων σε «ανδρικά και γυναικεία», παρά την κοινωνική αναβάθμιση του γυναικείου ρόλου κατά τα τελευταία χρόνια. Τα αγόρια εξακολουθούν να τείνουν προς το «ρεαλιστικό-πρακτικό» επαγγελματικό τύπο, ειδικά σε χωριά και πόλεις μέχρι 50.000 κατοίκους, όπου το αίτημα για άμεση επαγγελματική αποκατάσταση σε αγροτικές και κτηνοτροφικές ασχολίες ή σε απλά επιτηδεύματα είναι πιεστικότερο. Ταυτόχρονα, οι μαθητές παρουσιάζουν υψηλότερες βαθμολογίες στον «ερευνητικό-διανοητικό» επαγγελματικό τύπο, γεγονός που μπορεί να εξηγεί τα συντριπτικά μεγαλύτερα ποσοστά των ανδρών σε διευθυντικές θέσεις και επαγγέλματα κύρους. Η γυναικεία χειραφέτηση αντικατοπτρίζεται στην εξίσωση των δύο φύλων, όσον αφορά τις βαθμολογίες στο «συμβατικό» επαγγελματικό τύπο. Οι μαθήτριες διαιωνίζοντας τα στερεότυπα του γυναικείου ρόλου ρέπουν προς τον «καλλιτεχνικό» και «κοινωνικό» επαγγελματικό τύπο. Αλλά και οι Creed και Patton (2003), διατείνονται ότι τα κορίτσια ωριμάζουν γρηγορότερα όσον αφορά τις επαγγελματικές τους κλίσεις. Ο Wilgosh (2002), πιστεύει ότι τα στερεότυπα του φύλου επηρεάζουν ευκολότερα γονείς με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο και διαμορφώνουν τις προσδοκίες για τις κόρες τους. Οι Miller et al. (2002), απέδειξαν ότι κορίτσια από οικογένειες χαμηλού μορφωτικού επιπέδου σπανίως ασχολούνται με θετικές επιστήμες, σαφώς επηρεασμένα από τις στάσεις των γονέων.
Πολλές έρευνες επικεντρώθηκαν στις γνωστικές διαφορές ανδρών και γυναικών. Δεδομένου ότι τα δύο φύλα μοιράζονται ίδιο γενετικό υλικό στο μεγαλύτερο μέρος του (με κύρια διαφοροποίηση τα χρωμοσώματα που καθορίζουν το φύλο) οι διαπιστωμένες αποκλίσεις δεν μπορούν να ερμηνευθούν με απόλυτα βιολογικούς όρους. Ενδεχομένως, περισσότερο επηρεάζουν οι διαφορές στα επίπεδα ορμονών στον εγκέφαλο. Πραγματικά, ο χειρισμός των ορμονών του φύλου (τεστοστερόνη-οιστρογόνα) οδηγεί σε διαφοροποιήσεις στην επιθετικότητα (McEwen, Davis, Parsons & Pfaff, 1979), στον τρόπο επίλυσης προβλημάτων (McLusky & McEwen, 1980), στην αναπαράσταση χωρικών σχέσεων (Resnick, Berenbaum,Gottesman & Bouchard, 1986), στη χρήση του προφορικού και του γραπτού λόγου και στη νοητική περιστροφή αντικειμένων.
Όμως η Nash (1979) ότι οι γνωστικές αυτές διαφορές ήταν εμφανείς μόνο όταν τα άτομα, στα οποία καταμετρούνταν αυτές οι ικανότητες, είχαν πλήρως ταυτιστεί με το στερεοτυπικό ρόλο του φύλου τους. Αυτή η κοινωνιολογική προσέγγιση ερμηνείας των διαφυλικών διαφορών πρεσβεύει ότι τα άτομα ταυτίζονται με τα χαρακτηριστικά της ομάδας, στην οποία ανήκουν, τα θεωρούν περισσότερο επιθυμητά και συντονίζουν τη συμπεριφορά τους, άρα και τις προτιμώμενες δεξιότητες, προς αυτά. Επομένως, η χαμηλότερη απόδοση των γυναικών σε δραστηριότητες, που απαιτούν αναγνώριση σχημάτων και αντίληψη του χώρου, αλλά και σε καταστάσεις που χρήζουν διεκδικητικότητας και ηγεσίας, μπορούν να ερμηνευθούν ως προσπάθεια να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά και τις προσδοκίες για το φύλο τους. Αναλογικά το ίδιο συμβαίνει και στους άνδρες, στους οποίους η απόκλιση προς γυναικεία γνωρίσματα ισοδυναμεί με ελλιπή αρρενωπότητα και κατ’ επέκταση ομοφυλοφιλία. Ο κοινωνικός έλεγχος, όσον αφορά τα χαρακτηριστικά του φύλου, ακόμα και σήμερα, είναι εντονότερος στους άντρες απ’ ότι στις γυναίκες.
Ερευνητές όπως οι (Brosman, 1988, Serbin & Connor, 1979, Tracy, 1987), κατέδειξαν ότι οι διαφορές των δύο φύλων στις γνωστικές ικανότητες μπορούν να αποδοθούν στη φύση και τις απαιτήσεις των παιχνιδιών, που ενθαρρύνονται να παίζουν αγόρια και κορίτσια.: Τα παιχνίδια με αυτοκινητάκια, όπλα, Lego, κλπ. ενδυναμώνουν τα αγόρια στην αντίληψη του χώρου, στις κατασκευές, στην επίλυση πρακτικών προβλημάτων, ενώ τα παιχνίδια με κούκλες ενισχύουν το λόγο, την αφήγηση ιστοριών, τη φροντίδα και την έκφραση συναισθήματος.
Παλαιότερες έρευνες στην Ελλάδα διαπίστωναν ότι η αντίληψη του φύλου είναι πολύ ισχυρή και ότι η απόκλιση από τα στερεότυπα οδηγούσε σε κοινωνικό στιγματισμό. Η χειραφέτηση της γυναίκας καθυστέρησε σε σύγκριση με τις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες και κατοχυρώθηκε περισσότερο νομοθετικά, παρά ως αντανάκλαση κοινωνικής προόδου, όσον αφορά τις σχέσεις των δύο φύλων. Η οικογένεια, που συνεπικουρούμενη από το σχολείο, αποτελεί τον κυριότερο κοινωνικοποιητικό θεσμό, δέχεται ισχυρά πλήγματα, με τη συχνότητα των διαζυγίων να αυξάνεται κατακόρυφα, η μονογονεικότητα επεκτείνεται και σε μη αστικές περιοχές ως αποδεκτή μορφή οικογένειας και η συμβίωση αναγνωρίζεται θεσμικά. Παράλληλα, γίνεται λόγος για γάμους ομοφυλοφίλων με όσα αδιευκρίνιστα ακόμα ζητήματα θα προξενήσουν στην ψυχοσύνθεση παιδιών, που θα υιοθετηθούν από αυτούς. Παρόλα αυτά, οι έρευνες για τις αξίες της νεολαίας (Παπάνης, 2007) καταγράφουν τη στροφή των νέων προς παραδοσιακές αντιλήψεις, επειδή αυτές εξασφαλίζουν τη σταθερότητα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό γίγνεσθαι. Η επαναστατικότητα και η αμφισβήτηση των νέων της δεκαετίας του ’80 και του ’70 δίνει τη θέση της σε μια πιο χαλαρή αντιμετώπιση, σε μια αναδιατύπωση των κατεστημένων αντιλήψεων και σε μια πιο κριτική, αλλά μετριοπαθέστερη αποδοχή των κοινωνικών εξελίξεων. Οι Έλληνες νέοι, ακόμα κι αν προέρχονται από διαζευγμένους γονείς, οραματίζονται τη σύσταση παραδοσιακής οικογένειας, η οποία αναπαράγει τα στερεότυπα του φύλου, αντλούν συναισθηματική πληρότητα από αυτήν (σε ποσοστό 60%), περισσότερο από ότι από τους φίλους ή τους ερωτικούς συντρόφους.
Η έρευνα
Στην παρούσα έρευνα υποθέτουμε ότι τα στερεότυπα του φύλου στην Ελλάδα, παρά την κοινωνική μεταβολή, την μεταλαμπάδευση των ευρωπαϊκών προτύπων και τη νομοθετική αλλαγή υπέρ των γυναικών, δεν έχουν μεταβληθεί με αποτέλεσμα οι άνδρες να διατηρούν ανέπαφα τα γνωρίσματα της αρρενωπότητας και οι γυναίκες αυτά της θηλυκότητας. Αυτό μάλιστα μπορεί να ισχύει και στο πιο προοδευτικό τμήμα της νεολαίας, τους φοιτητές, η οποίοι συνειδητά απαρνούνται τη σύγχυση του ανδρικού και γυναικείου ρόλου, στρεφόμενοι, όμως σε πιο παραδοσιακές αντιλήψεις για το φύλο.
Σκοπός της έρευνας είναι να διερευνηθεί κατά πόσο οι κοινωνικές κατασκευές του φύλου και τα παραδοσιακά στερεότυπα για το φύλο, διατηρούνται στις απόψεις των φοιτητών.
Η θεωρία της Bem (1974) κάνει λόγο για την αντίληψη της αρρενωπότητας και θηλυκότητας ως ψυχολογικές και κοινωνικές κατασκευές. Καταγράφει τα χαρακτηριστικά, που σύμφωνα με το ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο συνθέτουν τους κοινωνικούς προσδιορισμούς του φύλου.
Η Bem έχει υποστηρίξει ότι η ανδρική και γυναικεία διάσταση θα μπορούσε να προσδιοριστεί βάσει της βαθμολογίας στην κλίμακα αρρενωπότητας –θηλυκότητας
Παράλληλα, η Bem εισήγαγε δύο άλλες διαστάσεις στους προσδιορισμούς του φύλου:
Τον «ανδρόγυνο» τύπο: υψηλή βαθμολογία και στην κλίμακα της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας.
Τον «αδιαφοροποίητο» τύπο: χαμηλή βαθμολογία στην κλίμακα της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας.
:
Αρρενωπά χαρακτηριστικάΓυναικεία χαρακτηριστικάΒασίζεται στον εαυτό τουΥπερασπίζεται τις πεποιθήσεις τουΑνεξάρτητοςΑθλητικόςΔιεκδικητικόςΔιαθέτει ισχυρή προσωπικότηταΙσχυρόςΔιαθέτει αναλυτική σκέψη Ηγετική προσωπικότηταΡιψοκίνδυνοςΠαίρνει αποφάσεις εύκολαΚυριαρχικόςΑρρενωπόςΠαίρνει θέσει σε ζητήματαΕπιθετικόςΑτομιστήςΑνταγωνιστικόςΦιλόδοξοςΠαραγωγικήΕύθυμηΝτροπαλήΣτοργικήΓοητευτικήΠιστή Διαθέτει θηλυκά στοιχείαΜπορεί να μπαίνει στη θέση του άλλουΚατανοεί τις ανάγκες του άλλουΔιαθέτει κατανόησηΣυμπονετικάΠρόθυμη να απαλύνει τον πόνοΓλυκομίλητηΕυχάριστηΤρυφερήΦιλικήΕύπιστηΑγαπάει τα παιδιάΕυγενική
Τα παραδοσιακά χαρακτηριστικά για άνδρες και γυναίκες σύμφωνα με την Bem
Ο όρος βιολογικό φύλο χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις βιολογικές κατηγορίες του άνδρα και της γυναίκας, ενώ ο όρος κοινωνικό φύλο χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις κοινωνικές κατηγορίες της αρρενωπότητας και της θηλυκότητας, δηλαδή τα χαρακτηριστικά και τη συμπεριφορά που αποδίδονται στο καθένα από τα δύο φύλα και προσδιορίζεται από κοινωνικούς παράγοντες.
Τρόπος συλλογής δεδομένων: προσαρμογή του ερωτηματολογίου της Bem στα Ελληνικά. Το ερωτηματολόγιο περιελάμβανε 58 επίθετα, εκ των οποίων τα 19 αναπαρήγαγαν τα παραδοσιακά στερεότυπα της αρρενωπότητας και άλλα 19 τα παραδοσιακά στερεότυπα της θηλυκότητας. Κάθε επίθετο συνοδευόταν από μια 5βάθμια κλίμακα Likert:, όπου: 1= πολύ λίγο, 2= λίγο, 3= αρκετά, 4= πολύ και 5= πάρα πολύ. Οι φοιτητές καλούνταν να βαθμολογήσουν κατά πόσο η ιδιότητα που εξέφραζε το κάθε επίθετο, άρμοζε περισσότερο σε γυναίκα ή σε άνδρα.
Δείγμα: 350 φοιτητές (ηλικίας 18-25), από σχολές της Ελλάδας και της Κύπρου, οι οποίοι κατάγονταν από αγροτικές, ημιαστικές και αστικές περιοχές.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
ΑΝΔΡΑΣ: Βασίζεται στον εαυτό του, υπερασπίζεται τις πεποιθήσεις του, ανεξάρτητος, αθλητικός, διεκδικητικός, ισχυρός, αναλυτικός, ριψοκίνδυνος, κυριαρχικός, αρρενωπός, επιθετικός, ατομιστής, ανταγωνιστικός, φιλόδοξος κ.ά
ΓΥΝΑΙΚΑ: Παραγωγική, εύθυμη, ντροπαλή, στοργική, γοητευτική, πιστή, θηλυκή, διαθέτει κατανόηση, συμπονετική, γλυκομίλητη, τρυφερή, φιλική, εύπιστη, ευγενική, αγαπάει τα παιδιά, ευχάριστη κ.ά Παρατηρούμε ότι οι άνδρες σκοράρουν περισσότερο στην αρρενωπότητα από ότι στη θηλυκότητα ( 3,95 και 3,55 αντίστοιχα), ενώ οι γυναίκες περισσότερο στη θηλυκότητα σε σύγκριση με την αρρενωπότητα. Παρόλα αυτά οι διαφορές στις βαθμολογίες των γυναικών είναι μικρές ( 3,76 για τη θηλυκότητα σε σύγκριση με το 3,75 για την αρρενωπότητα), γεγονός που υποδηλώνει ότι οι γυναίκες σήμερα έχουν περισσότερα ανδρικά στοιχεία, ενώ οι άνδρες διατηρούν τα χαρακτηριστικά, που παραδοσιακά είχαν.
Κυριακή 9 Οκτωβρίου 2011
Η μαγική δύναμη των λέξεων
«Η γλώσσα μου είναι ελληνική κι είναι γεμάτη λέξεις»
Η μαγική δύναμη των λέξεων
«Οι λέξεις δεν πεθαίνουν ποτέ», Παρά-μυθοι Τασούλας Καραγεωργίου
Σε μένα οι λέξεις μοιάζουν σαν πουλιά. Για να ’μαι ειλικρινής, σαν τα πουλιά μου φεύγουν απ’ τα χέρια.
Οι σπάνιες λέξεις είναι σπάνια πουλιά, οι άλλες, οι κοινόχρηστες, είναι πουλιά συνηθισμένα. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως κι αυτά δεν θέλουν τη φροντίδα μας. Υπάρχουν λέξεις που κρυώνουνε και ίσως να πεθαίνουν κιόλας απ’ το κρύο.
Όμως ένα καλό που έχουνε οι λέξεις, δεν το έχουνε οι άνθρωποι. Οι άνθρωποι ζούνε μια φορά. Αντίθετα, εκείνες μπορούνε ν’ αναστηθούν, ίσως γιατί στ’ αλήθεια δεν πεθαίνουν ποτέ. Ξέρετε τι παθαίνουν; Απολιθώνονται και κάθονται καρτερικά και περιμένουν σαν το παιχνίδι με τα αγάλματα. Ποιον περιμένουν; Εγώ νομίζω πως μπορεί να περιμένουνε κι εμένα. Δεν λέω μονάχα εμένα. Νομίζω, όμως, πως έχουν τις ελπίδες τους στηρίξει στα παιδιά. Είναι πουλιά από πηλό που περιμένουνε να τα ζεστάνουμε με την ανάσα μας. Λέω «αμέθυστος» και κάτι αστράφτει, λέω «αμάραντος» και γίνομαι μεγάλη σαν βουνό, λέω «ζαρκάδι» και μπροστά μου ανοίγεται ένας κάμπος.
Πάντως δεν φέρονται στις λέξεις όλοι οι άνθρωποι το ίδιο. Υπάρχουνε πολλοί που φέρονται καθώς ο κυνηγός που έμαθε σκοποβολή βάζοντας στόχο την καρδιά ενός αηδονιού. Άλλοι πάλι στήνουνε δόκανα να πιάσουν τις πιο σπάνιες. Είναι οι συλλέκτες. Αυτοί τις βάζουν σε κλουβιά και τις επιδεικνύουν. Οι πιο άκαρδοι μάλιστα τις ταριχεύουν κιόλας! Τότε τις βλέπεις σε σαλόνια, ακίνητες με ανοιχτά φτερά. Πολλοί τις λέξεις τις θεωρούνε φαίνεται ένα νόστιμο μεζέ. Τις πιο μικρές και τρυφερές τις κάνουν μια χαψιά. Οι πιο σπάταλοι από αυτούς τις φτύνουν κιόλας. Άλλοι πάλι παίζουν μαζί τους επικίνδυνα παιχνίδια, όπως η γάτα μου προχθές που για ένα γούστο σκότωσε ένα τόσο δα παπαγαλάκι κι έπειτα το παράτησε νεκρό στην τσιμεντένια αυλή.
Εγώ, όταν μεγαλώσω, δεν θα ’θελα να μοιάσω με κανέναν από αυτούς. Γι’ αυτό και λέω μέσα μου μια λέξη μαγική: λέω τη λέξη «άψινθος». Και τώρα, θα ρωτήσετε, τι πάει να πει. Και δε μου λέτε, άμα την ξέρατε, θα ήτανε μια λέξη μαγική;
Μπορείτε να διαλέξετε κι εσείς τη μαγική σας λέξη. Γιατί, όπως σας έλεγα και στην αρχή, η γλώσσα μου είναι ελληνική κι είναι γεμάτη λέξεις.
(από τους ΘΕΜΑΤΙΚΟΥΣ ΚΥΚΛΟΥΣ ΛΥΚΕΙΟΥ σελ. 16)
Η δύναμη του λόγου
πηγή: enet.gr
Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα ομιλίας του ισπανού φιλοσόφου Φερνάντο Σαβατέρ στο «Φόρουμ του βιβλίου», που οργανώθηκε τον Νοέμβριο του 2008 στο Κάλιαρι.
Η Εμιλι Ντίκινσον γράφει: «Δεν γνωρίζω τίποτα στον κόσμο που να έχει τόση δύναμη όση η λέξη. Μερικές φορές γράφω μία και την κοιτάζω μέχρις ότου αρχίσει να λάμπει». Συχνά με ρωτούν αν η Εμιλι Ντίκινσον, μια συνεσταλμένη ποιήτρια του 19ου αιώνα, ενός αιώνα οπτιμισμού και ακλόνητης πίστης στην πρόοδο (αν και αυτή δεν ήταν βέβαια μια αγωνίστρια), θα σκεφτόταν το ίδιο στον σημερινό κόσμο, έναν κόσμο φόβου. Φόβου για την τύχη της οικονομίας, για την απειλή στην επιβίωση της ανθρωπότητας, για την τρομοκρατία, τον πόλεμο, την εγκληματικότητα. Σε αυτό το ερώτημα εγώ απαντάω: ναι. Για έναν απλό λόγο: το σύμπαν μας έχει θεμελιωθεί από τον λόγο.
Η μυθολογική μας παράδοση λέει ότι «Εν αρχή ην ο Λόγος». Στην αρχή είναι τα λόγια αυτά που γεννούν τα πράγματα. Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό στη ζωή μας, στην καθημερινότητά μας. Είμαστε συμβολικά όντα, δηλαδή υποταγμένα σε ένα δεσμό λέξεων.
Ο Αριστοτέλης, όταν υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό ζώο, κάτοχος πολιτικής γνώσης, μια ύπαρξη που ζει σε συντροφιά με τους άλλους, το κάνει βασιζόμενος στο γεγονός ότι εμείς οι άνθρωποι μιλάμε, χρησιμοποιούμε μια γλώσσα -την οποία δεν την έχουμε επινοήσει, αλλά την έχουμε βρει ήδη δεδομένη- και ότι αυτή η γλώσσα δίνει μορφή στη σκέψη μας, στις επιθυμίες μας.
Ακόμα και ο αναχωρητής ή εκείνος που αποσύρεται στη μοναξιά του βουνού, μιλάει με τον εαυτό του και με το Θεό με μια γλώσσα που δεν έχει επινοήσει, αλλά την έχει βρει έτοιμη για χρήση. Αυτή η γλώσσα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κοινωνία που ζει μέσα στον καθένα από μας. Ιδού γιατί αυτό που μας συγκροτεί ως πολιτικά, κοινωνικά και ανθρώπινα όντα και μας καθιστά μέρος του ανθρώπινου γένους είναι η ικανότητά μας να μιλάμε και κυρίως να κατανοούμε το νόημα του γλωσσικού συμβόλου, ενός κόσμου λέξεων.
Οι λέξεις αλλάζουν, όπως αλλάζουν και τα μέσα επικοινωνίας με τα οποία αυτές μεταβιβάζονται από το ένα μέρος στο άλλο, αλλά ο κεντρικός τους ρόλος παραμένει αναλλοίωτος. Χρησιμεύουν για να εκφράζουν τα πάντα: τα συναισθήματα, τα όνειρα και τα σχέδια για το μέλλον, την ορθολογική σκέψη καθώς και τα τρελά πάθη.
Οταν λέω αυτά τα πράγματα, μιλώντας σαν γέρος λόγιος, μου αντιτείνουν ότι σήμερα οι λέξεις υποκαθίστανται συχνά από άλλες, πιο ισχυρές μορφές επικοινωνίας: εικόνες, κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ταινίες. Υπάρχει μάλιστα ένα είδος ουτοπικού αφορισμού, που επαναλαμβάνεται συνεχώς, σύμφωνα με τον οποίο μια εικόνα αξίζει περισσότερο από χίλιες λέξεις. Δεν συμφωνώ και δεν είναι αληθινό. Μια εικόνα χωρίς λέξεις δεν αξίζει τίποτα. Αναφέρω ένα παράδειγμα: η φωτογραφία ενός πτώματος σε ένα χωράφι πάνω σε ένα λόφο μπορεί να αντιστοιχεί σε εκείνη του θύματος ενός εγκλήματος, ενός πολέμου, ενός ατυχήματος. Αλλά αυτό το πτώμα μπορεί να είναι και το πτώμα ενός εκτελεσμένου δικτάτορα. Τα συμφραζόμενα θα είναι εκείνα που θα καταστήσουν κατανοητή την εικόνα: τρομερή, αξιοθαύμαστη, θλιβερή.
Προσοχή όμως! Οι λέξεις και οι εικόνες μπορεί να είναι απατηλές. Ενας λόγος παραπάνω για να πούμε ότι μια απομονωμένη εικόνα δεν έχει ποτέ αρκετή δύναμη. Αληθεύει όμως το αντίθετο: οι λέξεις αφαιρούν τη δύναμη των εικόνων.
Αληθεύει επίσης ότι σήμερα οι λέξεις φτάνουν σε μας μέσα από ασυνήθιστα μέσα. Στην αρχή και για πολλούς αιώνες οι λέξεις ήταν αποκλειστικά προφορικές. Στη συνέχεια μετατράπηκαν σε γραπτές λέξεις, με σκοπό να προσδιοριστούν οι νόμοι και οι κανόνες συμπεριφοράς. Μόνον αργότερα θα αρχίσουν να τυπώνονται και να αποδίδονται, ενώ σήμερα φτάνουν σε μας από την οθόνη του υπολογιστή και μέσα από μηνύματα κάθε τύπου. Ωστόσο, επιμένω: η δύναμη των λέξεων συνεχίζει να είναι η ίδια.
Πώς γίνεται αυτό; Επειδή όσο ισχυρή και να είναι η επίδραση των εικόνων, πρόκειται μόνον για μια υπνωτιστική επίδραση. Για να μας κάνει να συλλογιστούμε ή να αναπτύξουμε κριτικό πνεύμα, μια εικόνα δεν είναι αρκετή, ενώ ο λόγος είναι πάντοτε.
Αφού έπλεξα αυτό το εγκώμιο στο λόγο, θα ήθελα να προειδοποιήσω τον αναγνώστη: υπάρχει ένας εθισμός στις λέξεις. Υπάρχουν οι λέξεις που καταλήγουν να χάνουν τη λαμπρή τους όψη και που δεν λάμπουν πλέον, αντίθετα με την εικόνα που έδινε η Εμιλι Ντίκινσον. Μερικές λέξεις, εξαιτίας του ότι επαναλαμβάνονται ή πέφτουν στο κενό, χάνουν το νόημά τους.
Εχω στο νου μου εκφράσεις όπως «δημοκρατία», «ελευθερία» ή ακόμη και εκείνες τις ερωτικές, όπως το «σ' αγαπώ». Τις έχουμε ακούσει πάρα πολλές φορές, έχουμε δει την πραγματικότητα να τις διαψεύδει και επομένως καταλήγουμε να δυσπιστούμε γι' αυτές. Οι λόγοι των πολιτικών, για παράδειγμα, είναι συνήθως γεμάτοι με αυτές τις λέξεις και λένε όλο και λιγότερα ή τίποτα. Ιδού γιατί το να εμφυσήσει νέα ζωή στις λέξεις είναι ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα της λογοτεχνίας.
Οι μεγάλοι συγγραφείς είναι εκείνοι που κατορθώνουν να δώσουν στις λέξεις κοινής χρήσης -όχι σε εκείνες τις παράξενες ή ασυνήθιστες- μια νέα ζωή, μια νέα δύναμη (...).*
Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα ομιλίας του ισπανού φιλοσόφου Φερνάντο Σαβατέρ στο «Φόρουμ του βιβλίου», που οργανώθηκε τον Νοέμβριο του 2008 στο Κάλιαρι.
Η Εμιλι Ντίκινσον γράφει: «Δεν γνωρίζω τίποτα στον κόσμο που να έχει τόση δύναμη όση η λέξη. Μερικές φορές γράφω μία και την κοιτάζω μέχρις ότου αρχίσει να λάμπει». Συχνά με ρωτούν αν η Εμιλι Ντίκινσον, μια συνεσταλμένη ποιήτρια του 19ου αιώνα, ενός αιώνα οπτιμισμού και ακλόνητης πίστης στην πρόοδο (αν και αυτή δεν ήταν βέβαια μια αγωνίστρια), θα σκεφτόταν το ίδιο στον σημερινό κόσμο, έναν κόσμο φόβου. Φόβου για την τύχη της οικονομίας, για την απειλή στην επιβίωση της ανθρωπότητας, για την τρομοκρατία, τον πόλεμο, την εγκληματικότητα. Σε αυτό το ερώτημα εγώ απαντάω: ναι. Για έναν απλό λόγο: το σύμπαν μας έχει θεμελιωθεί από τον λόγο.
Η μυθολογική μας παράδοση λέει ότι «Εν αρχή ην ο Λόγος». Στην αρχή είναι τα λόγια αυτά που γεννούν τα πράγματα. Το ίδιο ισχύει σε μεγάλο βαθμό στη ζωή μας, στην καθημερινότητά μας. Είμαστε συμβολικά όντα, δηλαδή υποταγμένα σε ένα δεσμό λέξεων.
Ο Αριστοτέλης, όταν υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος είναι από τη φύση του πολιτικό ζώο, κάτοχος πολιτικής γνώσης, μια ύπαρξη που ζει σε συντροφιά με τους άλλους, το κάνει βασιζόμενος στο γεγονός ότι εμείς οι άνθρωποι μιλάμε, χρησιμοποιούμε μια γλώσσα -την οποία δεν την έχουμε επινοήσει, αλλά την έχουμε βρει ήδη δεδομένη- και ότι αυτή η γλώσσα δίνει μορφή στη σκέψη μας, στις επιθυμίες μας.
Ακόμα και ο αναχωρητής ή εκείνος που αποσύρεται στη μοναξιά του βουνού, μιλάει με τον εαυτό του και με το Θεό με μια γλώσσα που δεν έχει επινοήσει, αλλά την έχει βρει έτοιμη για χρήση. Αυτή η γλώσσα δεν είναι τίποτε άλλο παρά η κοινωνία που ζει μέσα στον καθένα από μας. Ιδού γιατί αυτό που μας συγκροτεί ως πολιτικά, κοινωνικά και ανθρώπινα όντα και μας καθιστά μέρος του ανθρώπινου γένους είναι η ικανότητά μας να μιλάμε και κυρίως να κατανοούμε το νόημα του γλωσσικού συμβόλου, ενός κόσμου λέξεων.
Οι λέξεις αλλάζουν, όπως αλλάζουν και τα μέσα επικοινωνίας με τα οποία αυτές μεταβιβάζονται από το ένα μέρος στο άλλο, αλλά ο κεντρικός τους ρόλος παραμένει αναλλοίωτος. Χρησιμεύουν για να εκφράζουν τα πάντα: τα συναισθήματα, τα όνειρα και τα σχέδια για το μέλλον, την ορθολογική σκέψη καθώς και τα τρελά πάθη.
Οταν λέω αυτά τα πράγματα, μιλώντας σαν γέρος λόγιος, μου αντιτείνουν ότι σήμερα οι λέξεις υποκαθίστανται συχνά από άλλες, πιο ισχυρές μορφές επικοινωνίας: εικόνες, κινηματογραφικές και τηλεοπτικές ταινίες. Υπάρχει μάλιστα ένα είδος ουτοπικού αφορισμού, που επαναλαμβάνεται συνεχώς, σύμφωνα με τον οποίο μια εικόνα αξίζει περισσότερο από χίλιες λέξεις. Δεν συμφωνώ και δεν είναι αληθινό. Μια εικόνα χωρίς λέξεις δεν αξίζει τίποτα. Αναφέρω ένα παράδειγμα: η φωτογραφία ενός πτώματος σε ένα χωράφι πάνω σε ένα λόφο μπορεί να αντιστοιχεί σε εκείνη του θύματος ενός εγκλήματος, ενός πολέμου, ενός ατυχήματος. Αλλά αυτό το πτώμα μπορεί να είναι και το πτώμα ενός εκτελεσμένου δικτάτορα. Τα συμφραζόμενα θα είναι εκείνα που θα καταστήσουν κατανοητή την εικόνα: τρομερή, αξιοθαύμαστη, θλιβερή.
Προσοχή όμως! Οι λέξεις και οι εικόνες μπορεί να είναι απατηλές. Ενας λόγος παραπάνω για να πούμε ότι μια απομονωμένη εικόνα δεν έχει ποτέ αρκετή δύναμη. Αληθεύει όμως το αντίθετο: οι λέξεις αφαιρούν τη δύναμη των εικόνων.
Αληθεύει επίσης ότι σήμερα οι λέξεις φτάνουν σε μας μέσα από ασυνήθιστα μέσα. Στην αρχή και για πολλούς αιώνες οι λέξεις ήταν αποκλειστικά προφορικές. Στη συνέχεια μετατράπηκαν σε γραπτές λέξεις, με σκοπό να προσδιοριστούν οι νόμοι και οι κανόνες συμπεριφοράς. Μόνον αργότερα θα αρχίσουν να τυπώνονται και να αποδίδονται, ενώ σήμερα φτάνουν σε μας από την οθόνη του υπολογιστή και μέσα από μηνύματα κάθε τύπου. Ωστόσο, επιμένω: η δύναμη των λέξεων συνεχίζει να είναι η ίδια.
Πώς γίνεται αυτό; Επειδή όσο ισχυρή και να είναι η επίδραση των εικόνων, πρόκειται μόνον για μια υπνωτιστική επίδραση. Για να μας κάνει να συλλογιστούμε ή να αναπτύξουμε κριτικό πνεύμα, μια εικόνα δεν είναι αρκετή, ενώ ο λόγος είναι πάντοτε.
Αφού έπλεξα αυτό το εγκώμιο στο λόγο, θα ήθελα να προειδοποιήσω τον αναγνώστη: υπάρχει ένας εθισμός στις λέξεις. Υπάρχουν οι λέξεις που καταλήγουν να χάνουν τη λαμπρή τους όψη και που δεν λάμπουν πλέον, αντίθετα με την εικόνα που έδινε η Εμιλι Ντίκινσον. Μερικές λέξεις, εξαιτίας του ότι επαναλαμβάνονται ή πέφτουν στο κενό, χάνουν το νόημά τους.
Εχω στο νου μου εκφράσεις όπως «δημοκρατία», «ελευθερία» ή ακόμη και εκείνες τις ερωτικές, όπως το «σ' αγαπώ». Τις έχουμε ακούσει πάρα πολλές φορές, έχουμε δει την πραγματικότητα να τις διαψεύδει και επομένως καταλήγουμε να δυσπιστούμε γι' αυτές. Οι λόγοι των πολιτικών, για παράδειγμα, είναι συνήθως γεμάτοι με αυτές τις λέξεις και λένε όλο και λιγότερα ή τίποτα. Ιδού γιατί το να εμφυσήσει νέα ζωή στις λέξεις είναι ένα από τα πιο σημαντικά καθήκοντα της λογοτεχνίας.
Οι μεγάλοι συγγραφείς είναι εκείνοι που κατορθώνουν να δώσουν στις λέξεις κοινής χρήσης -όχι σε εκείνες τις παράξενες ή ασυνήθιστες- μια νέα ζωή, μια νέα δύναμη (...).*
Α2: Νεοελληνική Γλώσσα: Τι έχουμε για μάθημα, αύριο Δευτέρα 10 του Οκτώβρη 2010
4Ο Γενικό Λύκειο Χαλκίδας Σχολ. έτος 2011-12
Νεοελληνική Γλώσσα Α’ Λυκείου
Τμήμα Α2
δίωρο: 2η - 3η ώρα - Δευτέρα 10 του Οκτώβρη 2011
Ι. Άσκηση (στο σπίτι - στο τετράδιο Νεοελληνικής Γλώσσας)
"Η γλώσσα κόκαλα δεν έχει και κόκαλα τσακίζει"
Να αναπτύξετε το νόημα της φράσης σε ένα κείμενο τουλάχιστον 300 λέξεων.
Είδος κειμένου: άρθρο που θα δημοσιευθεί σε μαθητικό περιοδικό (ή θα αναρτηθεί -"θα ανέβει"- σε μαθητικό -σχολικό ιστολόγιο)
Για να γράψετε το κείμενό σας μπορείτε να αξιοποιήσετε:
1. αυτά που αναφέρει το Σχολικό Εγχειρίδιο στη σελίδα 20
2. τη σχετική συζήτηση που έγινε πάνω στο θέμα αυτό στην τάξη
3. "η δύναμη ττου λόγου"
ΙΙ. Παρακάτω μάθημα
Οι ποικιλίες της γλώσσας
1. Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες σσ. 22-28
χρήσιμες διευθύνσεις για τα ιδιώματα και τις διαλέκτους
- παρδαλή λέξη
- www.pontos.gr
- http://www.cretan-music.gr
- http://arkadia.ceid.upatras.gr/
- http://abnet.agrino.org/htmls/D/D007.html
- http://abnet.agrino.org/htmls/D/D007.html
Σάββατο 8 Οκτωβρίου 2011
Τα βιβλία πλημμύρισαν το δρόμο!
Γιώργος Πουλιόπουλος
Πάνω από 8000 από αυτά, που θα πάνε για... καλό σκοπό, συγκεντρώθηκαν στο πρώτο Book nights.
ΤΟ ΒΗΜΑ: 07/10/2011, 19:20
To πλήθος που συγκεντρώθηκε στη Στοά του Βιβλίου έφτανε ως την Πανεπιστημίου. 2
Οι υπάλληλοι του Χατζηκυριάκου Ιδρύματος στον Πειραιά, την Παρασκευή το πρωί, είχαν λίγο περισσότερη δουλειά. Και αυτό γιατί στην είσοδο του ιδρύματος έφτασαν πέντε κούτες, γεμάτες με παιδικά βιβλία.
«Στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι σε πολύ καλή κατάσταση. Με αυτά θα εμπλουτίσουμε ακόμα περισσότερο την βιβλιοθήκη μας, η οποία εξυπηρετεί τα περίπου 80 παιδιά που μένουν εδώ», λέει η κυρία Νότα Μπούμπαλου από το Χατζηκυριάκειο Ίδρυμα.
«Ακόμα και αν κάποιοι τίτλοι υπάρχουν ήδη στη βιβλιοθήκη, για μας τα βιβλία είναι πολύ χρήσιμα. Θα μπορούν να διαβάζουν πολλά παιδιά έναν τίτλο, ή θα μπορέσουμε να τα πουλήσουμε σε κάποια μπαζάρ, που διοργανώνουμε προκειμένου να καλύψουμε τις ανάγκες του ιδρύματος» προσθέτει.
Οι πέντε κούτες, που αποτελούν απλά ένα… ορεκτικό για το τι θα ακολουθήσει, δεν ήταν προσφορά κάποιου φιλάνθρωπου βιβλιόφιλου. Αποτελούν «προϊόν» της τρομερής επιτυχίας που σημείωσε του πρώτο Book Nights επί αθηναϊκού εδάφους, το οποίο διοργανώνουν τα καταστήματα στη Στοά του Βιβλίου με σκοπό την συγκέντρωση βιβλίων για διάφορα ιδρύματα και οργανισμούς.
Πέμπτη 6 Οκτωβρίου 2011
Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2011
Λαμπρινή Κουζέλη, Γρηγόρης Μπέκος
Στον Σουηδό Τούμας Τρανστρέμερ το Νομπέλ Λογοτεχνίας
Θεωρείται ο μεγαλύτερος σύγχρονος ποιητής της Σουηδίας
ΤΟ ΒΗΜΑ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: 14:28
Ο 80χρονος Τούμας Τρανστρέμερ
Στον σουηδό ποιητή Τούμας Τρανστρέμερ απονέμεται το Βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας 2011, όπως ανακοίνωσε η Σουηδική Ακαδημία το μεσημέρι της Πέμπτης στη Στοκχόλμη.
«Με τις συμπαγείς, διαφανείς εικόνες του μας προσφέρει μια φρέσκια προσέγγιση της πραγματικότητας» ήταν η αιτιολόγηση των μελών της επιτροπής του Βραβείου Νομπέλ διά στόματος του μόνιμου γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας Πέτερ Ένγκλουντ. Ο 80χρονος Τούμας Τρανστρέμερ θεωρείται ο μεγαλύτερος σύγχρονος ποιητής της Σουηδίας. Τα υπερβατικά, σουρεαλιστικά ταξίδια του ποιητή στον εσωτερικό κόσμο και η στενή του σχέση με την ιδιαιτερότητα του σουηδικού τοπίου έχουν μεταφραστεί σε περισσότερες από 50 γλώσσες. Στα ελληνικά κυκλοφορούν η συγκεντρωτική έκδοση «Τα ποιήματα» (Printa, 2004) και η εξαιρετικά δημοφιλής συλλογή του «Η πένθιμη γόνδολα» (Νεφέλη, 2000), μεταφρασμένες από τον Βασίλη Παπαγεωργίου.
Τα μέλη της Σουηδικής Ακαδημίας έχουν επικριθεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια για τις φιλοευρωπαϊκές επιλογές τους. Τέτοιου είδους παρατηρήσεις δεν απασχολούν όμως, όπως φάνηκε, τα μέλη της Επιτροπής Νομπέλ, η οποία και εφέτος απένειμε την ύψιστη λογοτεχνική διάκριση σε έναν Ευρωπαίο. Ο Τούμας Τρανστρέμερ γίνεται ο όγδοος Ευρωπαίος που τιμάται με το κορυφαίο λογοτεχνικό βραβείο στην υφήλιο τα τελευταία δέκα χρόνια, μετά τη Γερμανίδα Χέρτα Μίλερ (2009), τον γάλλο Ζαν-Μαρί Γκιστάβ Λε Κλεζιό (2008), τους Βρετανούς Ντόρις Λέσινγκ (2007) και Χάρολντ Πίντερ (2005), την Αυστριακή Ελφρίντε Γέλινεκ (2004), τον Ούγγρο Ίμρε Κέρτες (2002) και τον βρετανικής υπηκοότητας Β. Σ. Νάιπολ (2001) με καταγωγή από το Τρινιτάντ.
Ο Τούμας Τρανστρέμερ γεννήθηκε στη Στοκχόλμη το 1931. Η μητέρα του ήταν δασκάλα και ο πατέρας του δημοσιογράφος. Η γονείς του χώρισαν όταν ο ποιητής ήταν πολύ μικρός. Τον ανέθρεψε η μητέρα του, μαζί με τους γονείς της, στο εξοχικό των οποίων, στο αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης, ο μικρός Τούμας περνούσε τα όμορφα καλοκαίρια των διακοπών του.
Σπούδασε ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και εργάστηκε ως ψυχολόγος κατ’ αρχάς σε σωφρονιστικό κατάστημα ανηλίκων και στη συνέχεια σε διάφορα ιδρύματα σε πολλά μέρη της χώρας του προσφέροντας υποστήριξη σε άτομα με ειδικές ανάγκες, καταδικασθέντες και τοξικομανείς. Το ενδιαφέρον του για την ποίηση εκδηλώθηκε στα λυκειακά του χρόνια μαζί με ένα εξίσου ισχυρό ενδιαφέρον για τη μουσική και ιδιαίτερα το πιάνο. Η πρώτη του ποιητική συλλογή με τίτλο «17 ποιήματα» κυκλοφόρησε το 1954, όταν ακόμη σπούδαζε. Στις επόμενες συλλογές που εξέδωσε, από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 έως τη δεκαετία του 1970, εμπνεύστηκε από τα ταξίδια του στα Βαλκάνια, στην Ισπανία και στην Αφρική και απέδωσε την ταραγμένη ιστορία της Βαλτικής σαν ποιητική αναμέτρηση ανάμεσα στην ξηρά και τη θάλασσα.
Το 1990 υπέστη εγκεφαλικό επεισόδιο που του προκάλεσε μερική σωματική παράλυση και απώλεια της ομιλίας του. Δεν σταμάτησε όμως να γράφει. Η συλλογή του «Η πένθιμη γόνδολα» πούλησε, στην πρώτη της έκδοση το 1996, σχεδόν 30.000 αντίτυπα. Τα μισά από τα ποιήματα της συλλογής, όπως και όλα τα ποιήματα της συλλογής «Το μεγάλο αίνιγμα», γράφτηκαν μετά την περιπέτεια της υγείας του. Σε πρόσφατη συγκινητική εμφάνιση του ποιητή στο Λονδίνο, ενώ φίλοι της ποίησής του απάγγελναν στίχους του, ο ίδιος –ερασιτέχνης μουσικός– έπαιζε στο πιάνο μελωδίες μόνο με το αριστερό του χέρι. Διαρκής βοηθός στην επικοινωνία του με τον κόσμο, είναι η επί 53 χρόνια σύντροφός του, η σύζυγός του Μόνικα, με την οποία έχουν δύο κόρες.
Ο Τούμας Τρανστρέμερ έχει περιγράψει τα ποιήματά του σαν «τόπους συνάντησης», όπου το σκοτάδι και το φως, ο εσωτερικός κόσμος και το εξωτερικό περιβάλλον, ενώνονται για να μας προσφέρουν μια στιγμιαία επαφή με τον κόσμο, την Ιστορία ή τους εαυτούς μας.
Η ανακοίνωση της Σουηδικής Ακαδημίας γέμισε ενθουσιασμό τους συμπατριώτες του ποιητή. Τελευταία φορά που η Σουηδία απέσπασε το Νομπέλ Λογοτεχνίας (έχουν τιμηθεί συνολικά έξι Σουηδοί στο παρελθόν) ήταν το 1974 όταν και το μοιράστηκαν οι Έιβιντ Τζόνσον και Χάρι Μάρτινσον. Το 1909 η Σέλμα Λάγκερλεφ, η συγγραφέας του βιβλίου «Το θαυμαστό ταξίδι του Νιλς Χόλγκερσον» έγινε η πρώτη Σουηδή που τιμήθηκε με το βραβείο.
«Το μόνο που θέλω να πω αστράφτει απρόσιτο» γράφει ο Τρανστρέμερ στο πρώτο ποίημα της συλλογής «Η πένθιμη γόνδολα».
Δείγματα της ποιητικής γραφής του Τούμας Τρανστρέμερ
Βράδυ – πρωί
Το κατάρτι του φεγγαριού έχει σαπίσει και το πανί έχει τσαλακωθεί. Ο γλάρος μεθυσμένος πετά μακριά πάνω απ’ το νερό. Το βαρύ τετράγωνο της αποβάθρας είναι καρβουνιασμένο. Οι λόχμες βυθίζονται στο σκοτάδι.
Έξω στις σκάλες. Η αυγή χτυπά και ξαναχτυπά στις γρανιτένιες πύλες της θάλασσας και ο ήλιος αστράφτει κοντά στον κόσμο. Μισοπνιγμένοι θερινοί θεοί ψηλαφούν στη θαλασσινή ομίχλη.
(Από την πρώτη του συλλογή, «17 ποιήματα, 1954)
Πένθιμη γόνδολα αρ. 2
Δυο γερόντια, πεθερός και γαμπρός, ο Λιστ και ο Βάγκνερ, μένουν στο Canale Grande μαζί με την αεικίνητη γυναίκα που είναι παντρεμένη με τον βασιλιά Μίδα, αυτόν που μεταμορφώνει ό,τι αγγίξει σε Βάγκνερ.
Το πράσινο ψύχος της θάλασσας διαπερνά τα δάπεδα του μεγάρου.
Ο Βάγκνερ είναι καταβεβλημένος, η γνώριμη κατατομή που μοιάζει φασουλή είναι κουρασμένη όσο ποτέ άλλοτε,
το πρόσωπό του λευκή σημαία.
Η γόνδολα είναι βαριά φορτωμένη με τις ζωές τους, δυο εισιτήρια μ’ επιστροφή και ένα απλό.
(Από τη συλλογή «Η πένθιμη γόνδολα», 1996)
Προσόψεις
Στην άκρη του δρόμου βλέπω την εξουσία και μου φαίνεται σαν κρεμμύδι με αλληλοεπικαλυπτόμενα πρόσωπα που αποσπώνται το ένα μετά το άλλο…
(Από τη συλλογή «Το μεγάλο αίνιγμα», 2004)
Τετάρτη 5 Οκτωβρίου 2011
Πολύγλωσσοι για χόμπι και δουλειά
ΤΟ ΒΗΜΑ: 05/11/2010, 19:54
Εφεση στις ξένες γλώσσες, είτε για να αποκτήσουν πλεονέκτημα στην απαιτητική αγορά εργασίας του ενιαίου ευρωπαϊκού χώρου είτε από χόμπι, παρουσιάζουν σταθερά οι Ελληνες. Το γεγονός αποκτά ιδιαίτερη βαρύτητα ειδικά όταν, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, το 83% των Ευρωπαίων αναγνωρίζει μεν τη σημασία της γνώσης ξένων γλωσσών, περίπου ένας στους δύο (44%) όμως παραδέχεται ότι δεν μπορεί να κάνει ολοκληρωμένη συζήτηση σε άλλη γλώσσα, πέραν της μητρικής. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν και ορισμένοι Ευρωπαίοι οι οποίοι ανεξάρτητα από τις κλασικές ή όχι σπουδές τους επιδιώκουν να μάθουν Ελληνικά.
Η τάση αυτή των Ελλήνων τούς οδηγεί και στην εκμάθηση πιο... σπάνιων γλωσσών. Η ιστορικός κυρία Κατερίνα Χάλκου αγαπά το θέατρο. Πριν από δύο χρόνια άρχισε μαθήματα ρωσικής γλώσσας. «Αισθανόμουν ότι διαβάζοντας και βλέποντας ρωσικό θέατρο σε μετάφραση κάτι έχανα» είπε στο «Βήμα». «Θα ήθελα να μπορώ να διαβάσω ένα κείμενο ή να παρακολουθήσω μια παράσταση στα ρωσικά. Με γοητεύει ο ρυθμός και ο ιδιαίτερος ήχος της γλώσσας». Αρχισε εντατικά μαθήματα, έξι ώρες την εβδομάδα
Πολλαπλογλωσσία Μάθε, παιδί μου, γλώσσες
Λαμπρινή Κουζέλη
Η τάση που επικρατεί σήμερα στην Ευρώπη- και την οποία, προς το παρόν, υποτιμά η Ελλάδα- είναι η... πολλαπλογλωσσία
ΤΟ ΒΗΜΑ: 12/11/2010, 06:45
Η εποχή που τα αγγλικά συν ακόμη μία γλώσσα θεωρούνταν υπεραρκετά εφόδια έχει περάσει ανεπιστρεπτί
emailεκτύπωση
Η κατάκτηση μιας ή δύο ξένων γλωσσών σε επίπεδο φυσικού ομιλητή, κάτι που αποτελούσε ως τώρα στόχο της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης, δεν είναι αρκετή στο σύγχρονο πολυπολιτισμικό περιβάλλον της κινητικότητας και των έντονων αλλαγών, υποστηρίζουν οι ειδικοί. Ο νέος όρος λοιπόν που επιστρατεύθηκε για να περιγράψει την τάση που επικρατεί σήμερα στην Ευρώπη σε ό,τι αφορά τη γνώση ξένων γλωσσών είναι «πολλαπλογλωσσία».
«Η ανάπτυξη δεξιοτήτων σε πολλές διαφορετικές γλώσσες και η χρήση τους στην επικοινωνία αποτελεί πλέον τη βάση για τον διαπολιτισμικό διάλογο, την κοινωνική συνοχή, την ενίσχυση της δημοκρατίας και την οικονομική πρόοδο» είπε ο Βάλντεμαρ Μαρτινιούκ, εκτελεστικός διευθυντής του Ευρωπαϊκού Κέντρου Σύγχρονων Γλωσσών (ΕΚΣΓ) του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε ανοιχτή συζήτηση με θέμα «Οι νέοι και οι ξένες γλώσσες: Εκπαιδευτικές προκλήσεις και επαγγελματικές προοπτικές», που διοργανώθηκε χθες στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα, από το ελληνικό παράρτημα της Ενωσης Μορφωτικών Ινστιτούτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕUΝΙC).
Με αυτούς τους στόχους ευθυγραμμίζεται η ενιαία εθνική γλωσσική εκπαιδευτική πολιτική και σχεδιάζεται η αναβάθμιση της ξενόγλωσσης εκπαίδευσης στα σχολεία της χώρας. Από τις πρώτες εμπειρίες από τα 800 δημοτικά με Ενιαίο Αναμορφωμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα προκύπτει πάντως ότι στα νέα προγράμματα γλωσσομάθειας δυσκολότερα προσαρμόζονται οι γονείς, σύμφωνα με την κυρία Βασιλική Δενδρινού, επιστημονική υπεύθυνη νέων προγραμμάτων για την ξενόγλωσση εκπαίδευση του υπουργείου Παιδείας.
Οι έλληνες γονείς θεωρούν ότι γνωρίζουν τι πρέπει να διδαχθεί το παιδί τους σε κάθε γλώσσα, πώς να τη διδαχθεί και πότε θα έχει «τελειώσει» με μια γλώσσα, αποκτώντας πτυχίο, και αντιστέκονται στη γλωσσική εκπαίδευση μέσω βιωματικών δραστηριοτήτων ή άλλων μέσων και χωρίς συγκεκριμένο εγχειρίδιο, επειδή αισθάνονται ανασφάλεια, ενώ υποτιμούν τη δημόσια εκπαίδευση σε σχέση με την ιδιωτική.
Στον νέο κόσμο των πολλαπλών γλωσσών που δημιουργείται, αισιόδοξες πάντως είναι οι δηλώσεις του κ. Μαρτινιούκ για το μέλλον των «μικρών» γλωσσών, όπως η ελληνική: «Είναι εκείνες που εκτιμώνται πλέον περισσότερο στον ακαδημαϊκό και στον επαγγελματικό χώρο όπου η αγγλική δεν αποτελεί προσόν γιατί θεωρείται δεδομένη» είπε, ενώ τόνισε τη σημασία κάθε γλώσσας ως εργαλείου σκέψης και έκφρασης συναισθημάτων, παράγοντα που λαμβάνεται υπόψη στις πολιτικές προώθησης και υποστήριξης της γλωσσομάθειας στην Ευρώπη ανεξάρτητα από το οικονομικό ενδιαφέρον και τον αριθμό των ομιλητών κάθε γλώσσας.
Κείμενα για τα κινητά και τα SMS
Η αναζήτηση μέσω google μάς απέφερε τα εξής
1ο κείμενο (ο Έλληνας και το κινητό του)
2ο κείμενο (ο ρόλος των μηνυμάτων στη διαφήμιση)
3ο κείμενο (o ρόλος των sms στη διαφήμιση)
1ο κείμενο (ο Έλληνας και το κινητό του)
2ο κείμενο (ο ρόλος των μηνυμάτων στη διαφήμιση)
3ο κείμενο (o ρόλος των sms στη διαφήμιση)
Τρίτη 4 Οκτωβρίου 2011
Κείμενα για τη γλώσσα
Η γλώσσα της εξουσίας + η εξουσία της γλώσσας
Δημήτρης Αγγελίδης, εφ. Ελευθεροτυπία, 20/9/2009
Κατηγορούμε συχνά τους πολιτικούς ότι χρησιμοποιούν γλώσσα «ξύλινη», μια έννοια μάλλον ασαφή, που σημαίνει συνήθως γλώσσα άκαμπτη, δυσνόητη και απομακρυσμένη από την πραγματικότητα.
Αν και σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό η κατηγορία αυτή ενδέχεται να ευσταθεί, ο πολιτικός λόγος, και μάλιστα σε προεκλογικές περιόδους, χρησιμοποιεί άλλους, πιο ενδια- φέροντες μηχανισμούς για να πετύχει το στόχο του. Με τη βοήθεια της Μάρως Κακριδή - Φερράρι, επίκουρης καθηγήτριας Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, αναζητήσαμε μερικούς από τους μηχανισμούς του πολιτικού λόγου σε προεκλογικές ομιλίες του Κ. Καραμανλή και του Γ. Παπανδρέου, λίγες ημέρες μετά την προκήρυξη των εκλογών.
Δεν είναι, βέβαια, μόνον ο πολιτικός λόγος που οργανώνεται με συγκεκριμένο τρόπο, προκειμένου να πετύχει έναν συγκεκριμένο σκοπό. Ολοι οι ομιλητές, κάθε φορά, κάνουν συγκεκριμένες επιλογές λεξιλογίου και γραμματικής. Αυτές οι επιλογές υποβάλλουν μια συγκεκριμένη οπτική της πραγματικότητας και αποκλείουν άλλες, οι οποίες θα προέκυπταν αν οι επιλογές των ομιλητών ήταν διαφορετικές. Αλλο είναι να πεις: «Απωθήθηκαν ταραχοποιά στοιχεία» και άλλο «Η αστυνομία χτύπησε διαδηλωτές». Οι δύο φράσεις νοηματοδοτούν τελείως διαφορετικά το ίδιο περιστατικό.
«Όταν επαναλαμβάνονται συγκεκριμένες επιλογές λεξιλογίου και γραμματικής, τότε όχι απλώς υποβάλλουν, αλλά ουσιαστικά επιβάλλουν εμμέσως την οπτική τού ομιλητή» λέει η Μάρω Κακριδή - Φερράρι. «Αυτή είναι η περίπτωση του πολιτικού λόγου, ενός κειμενικού είδους που αποκτά την οργάνωση και τις συμβάσεις του από την κοινωνική πρακτική της πολιτικής δραστηριότητας στις διάφορες εκφάνσεις της (συνέντευξη, κοινοβουλευτική ομιλία, προεκλογική ομιλία κ.ά.) και από τα υποκείμενα που εμπλέκονται σ' αυτήν: τους πολιτικούς και το ακροατήριό τους, ως πιθανούς ψηφοφόρους».
Στην προσπάθειά του να κερδίσει την ψήφο μας, ο πολιτικός δεν χρησιμοποιεί μόνο το λόγο. Ο λόγος συμβάλλει σε άλλες σημειωτικές πρακτικές, από το ντύσιμο ώς τις χειρονομίες που χρησιμοποιεί ο πολιτικός, στο πλαίσιο πάντα της δεδομένης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Ο κόμπος της γραβάτας που έλυσε ο Κ. Καραμανλής στο τέλος της ομιλίας του προς τα μέλη της ΟΝΝΕΔ, στο Αιγάλεω, είναι ένα παράδειγμα.
Αλλο παράδειγμα είναι
Δημήτρης Αγγελίδης, εφ. Ελευθεροτυπία, 20/9/2009
Κατηγορούμε συχνά τους πολιτικούς ότι χρησιμοποιούν γλώσσα «ξύλινη», μια έννοια μάλλον ασαφή, που σημαίνει συνήθως γλώσσα άκαμπτη, δυσνόητη και απομακρυσμένη από την πραγματικότητα.
Αν και σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό η κατηγορία αυτή ενδέχεται να ευσταθεί, ο πολιτικός λόγος, και μάλιστα σε προεκλογικές περιόδους, χρησιμοποιεί άλλους, πιο ενδια- φέροντες μηχανισμούς για να πετύχει το στόχο του. Με τη βοήθεια της Μάρως Κακριδή - Φερράρι, επίκουρης καθηγήτριας Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, αναζητήσαμε μερικούς από τους μηχανισμούς του πολιτικού λόγου σε προεκλογικές ομιλίες του Κ. Καραμανλή και του Γ. Παπανδρέου, λίγες ημέρες μετά την προκήρυξη των εκλογών.
Δεν είναι, βέβαια, μόνον ο πολιτικός λόγος που οργανώνεται με συγκεκριμένο τρόπο, προκειμένου να πετύχει έναν συγκεκριμένο σκοπό. Ολοι οι ομιλητές, κάθε φορά, κάνουν συγκεκριμένες επιλογές λεξιλογίου και γραμματικής. Αυτές οι επιλογές υποβάλλουν μια συγκεκριμένη οπτική της πραγματικότητας και αποκλείουν άλλες, οι οποίες θα προέκυπταν αν οι επιλογές των ομιλητών ήταν διαφορετικές. Αλλο είναι να πεις: «Απωθήθηκαν ταραχοποιά στοιχεία» και άλλο «Η αστυνομία χτύπησε διαδηλωτές». Οι δύο φράσεις νοηματοδοτούν τελείως διαφορετικά το ίδιο περιστατικό.
«Όταν επαναλαμβάνονται συγκεκριμένες επιλογές λεξιλογίου και γραμματικής, τότε όχι απλώς υποβάλλουν, αλλά ουσιαστικά επιβάλλουν εμμέσως την οπτική τού ομιλητή» λέει η Μάρω Κακριδή - Φερράρι. «Αυτή είναι η περίπτωση του πολιτικού λόγου, ενός κειμενικού είδους που αποκτά την οργάνωση και τις συμβάσεις του από την κοινωνική πρακτική της πολιτικής δραστηριότητας στις διάφορες εκφάνσεις της (συνέντευξη, κοινοβουλευτική ομιλία, προεκλογική ομιλία κ.ά.) και από τα υποκείμενα που εμπλέκονται σ' αυτήν: τους πολιτικούς και το ακροατήριό τους, ως πιθανούς ψηφοφόρους».
Στην προσπάθειά του να κερδίσει την ψήφο μας, ο πολιτικός δεν χρησιμοποιεί μόνο το λόγο. Ο λόγος συμβάλλει σε άλλες σημειωτικές πρακτικές, από το ντύσιμο ώς τις χειρονομίες που χρησιμοποιεί ο πολιτικός, στο πλαίσιο πάντα της δεδομένης πολιτικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Ο κόμπος της γραβάτας που έλυσε ο Κ. Καραμανλής στο τέλος της ομιλίας του προς τα μέλη της ΟΝΝΕΔ, στο Αιγάλεω, είναι ένα παράδειγμα.
Αλλο παράδειγμα είναι
Το βιβλίο στην εποχή της κρίσης
Γιάννης Ν. Μπασκόζος
Η αγορά έχει πέσει δραματικά και οι εκδοτικοί οίκοι προβληματίζονται για το μέλλον τους
ΤΟ ΒΗΜΑ 18/09/2011, 05:45
Ολο και λιγότεροι αγοραστές μπαίνουν στα βιβλιοπωλεία.
Η κρίση και η ψυχολογία της κρίσης έχουν επηρεάσει το κύκλωμα της αγοράς. Πολλοί παρατήρησαν ότι το καλοκαίρι στις παραλίες οι αναγνώστες διάβαζαν βιβλία από τις βιβλιοθήκες τους ή δανεισμένα από φίλους. Βρισκόμαστε σχεδόν στα τέλη Σεπτεμβρίου και σχεδόν ούτε ένα νέο βιβλίο δεν έχει έρθει στα γραφεία μας προς παρουσίαση.
Οι εκδότες τραβούν τον προγραμματισμό τους προς τα πίσω, καθώς τα πρώτα βιβλία της σεζόν θα παρουσιαστούν μετά το πρώτο δεκαπενθήμερο του Οκτωβρίου και τα καλά ονόματα θα τα δούμε στα ράφια τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο. Στο ρεπορτάζ που ακολουθεί παρουσιάζουμε την εικόνα της αγοράς βιβλίου σύμφωνα με τις απόψεις των ανθρώπων του χώρου.
Τα οικονομικά δεδομένα είναι αμείλικτα. Οι ισολογισμοί του 2010 φανερώνουν την κατιούσα πορεία της αγοράς του βιβλίου. Αν παρακολουθήσει κάποιος την εξέλιξη της δεκαετίας θα δει πώς από το 2000 οι πωλήσεις των εκδοτικών οίκων είχαν μια ανοδική πορεία και από τα 78,790 εκατ. ευρώ έφτασαν σταδιακά το 2008 στα 158,626 εκατ. ευρώ για να κατρακυλήσουν το 2010 στα 139, 963 εκατ. ευρώ.
Η πτώση τους την τελευταία διετία κυμαινόταν γύρω στο 10%. Τα κέρδη τους πήγαν ακόμη χειρότερα: την τελευταία διετία σημείωσαν μείωση 50% ενώ τη χρονιά 2010 σημείωσαν πτώση 89% σε σύγκριση με το 2009. Δεν ήταν καλύτερη η πορεία των πωλήσεων στα βιβλιοπωλεία. Τo 2008 οι έξι μεγαλύτερες αλυσίδες είχαν πωλήσεις 74,758 εκατ. ευρώ ενώ το 2010 έπεσαν στα 52,908 εκατ. ευρώ, περίπου 30%. Και αυτή είναι η επιφανειακή πραγματικότητα, μιας και πολλά στοιχεία, δανειακές υποχρεώσεις, ίδια κεφάλαια κ.λπ. μαρτυρούν ότι κάποιες από αυτές τις επιχειρήσεις κινούνται στο «κόκκινο».
Είναι γνωστό ότι η αγορά έχει φθάσει σχεδόν στο όριό της. Κύριο χαρακτηριστικό η έλλειψη ρευστότητας- οι επιταγές έχουν γίνει στις περισσότερες περιπτώσεις χαρτιά χωρίς αντίκρισμα αφού κάποιες από αυτές δεν τις παίρνει ούτε η αγορά ούτε τις προεξοφλούν οι τράπεζες. Ο Θανάσης Ψυχογιός, των ομώνυμων εκδόσεων, αν και είναι σχεδόν ο μόνος εκδότης που σημείωσε την περασμένη χρονιά αύξηση τζίρου, τίτλων και κερδών, τονίζει ότι «έρχεται κρίση μεγαλύτερη στον χώρο».
Η γενικότερη ύφεση, η πίεση στα εισοδήματα, η έλλειψη ρευστότητας και η αδυναμία των τραπεζών να δανειοδοτούν είναι οι βασικές αιτίες της κρίσης. Σε αυτές ο κ. Θανάσης Ψυχογιός προσθέτει και «τη δωρεά βιβλίων από τα μέσα ενημέρωσης» , κάτι που ο ίδιος θεωρεί «πριόνισμα των κλαδιών του δέντρου πάνω στο οποίο κάθεται όλος ο εκδοτικός κόσμος».
Φοβάται επίσης το δωρεάν κατέβασμα ηλεκτρονικών βιβλίων: μήπως ο εκδοτικός και βιβλιοπωλικός χώρος έχει την τύχη των μουσικών εταιρειών. Τονίζει όμως ότι «αυτό είναι μελλοντικό πρόβλημα και θα δούμε πώς θα το αντιμετωπίσουν οι αναγνώστες και εμείς οι εκδότες». Αυτοί που θα πληρώσουν την κρίση είναι κατ΄ αυτόν κάποια από τα μεγάλα βιβλιοπωλεία-αλυσίδες, ορισμένες μεσαίες εκδοτικές επιχειρήσεις και κάποιοι χονδρέμποροι, οι οποίοι κινούμενοι με μικρό κέρδος θα πιεστούν πολύ.
Η κακή ψυχολογία διώχνει τους αναγνώστες
Τα βιβλιοπωλεία έχουν πληγεί από την ύφεση, συναντάς όλο και λιγότερους πελάτες μέσα σε αυτά. Ιδίως στο κέντρο με τις απανωτές διαδηλώσεις τα περισσότερα βιβλιοπωλεία κατεβάζουν νωρίς τα ρολά τους. Σύμφωνα με στοιχεία της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Εκδοτών Βιβλιοπωλών 100 βιβλιοπωλεία και βιβλιοχαρτοπωλεία έκλεισαν πέρυσι και εφέτος τουλάχιστον 150 κινούνται στο κόκκινο.
Ο Γιώργος Παπασωτηρίου, γραμματέας στην Ομοσπονδία Βιβλιοπωλών Εκδοτών και γραμματέας στον ΣΕΛΠΕ, ιδιοκτήτης της ομώνυμης αλυσίδας με 19 υποκαταστήματα και άλλα 25 με franchising σε όλη την Ελλάδα, δείχνει συγκρατημένη αισιοδοξία. Οπωσδήποτε υπάρχει πτώση στις πωλήσεις την οποία αποδίδει κυρίως στην κρίση και την ψυχολογία της. Υπάρχει, όπως λέει, διαφοροποίηση στην κρίση. Στα βόρεια προάστια και στα νότια η πτώση είναι μικρότερη, αντίθετα στα δυτικά η πτώση είναι μεγαλύτερη. «Στο Περιστέρι ο κόσμος μπαίνει μέσα και αγοράζει μικροπράγματα με λίγα ευρώ, αντίθετα στην Κηφισιά ο αγοραστής κάνει ακόμη μεγάλους τζίρους αγοράζοντας πολλά βιβλία τη φορά» σημειώνει.
Μήπως είναι ακριβά τα βιβλία; Μή πως το εκπτωτικό ποσοστό (από εκδότη προς βιβλιοπώλη) που κυμαίνεται ανάμεσα στο 35%-50% είναι μεγάλο και λειτουργεί ως αντικίνητρο για να μειωθεί η τελική τιμή του βιβλίου; Δεν το δέχεται. «Δεν βγαίνουμε αλλιώς. Μόνο 33% είναι τα λειτουργικά μας έξοδα. Μην ξεχνάτε» , τονίζει, «ότι τα μεγάλα βιβλιοπωλεία έχουν υψηλά ενοίκια και πολλούς υπαλλήλους». Το ίδιο υποστηρίζει και ο εκδότης Θανάσης Ψυχογιός: «Το εκπτωτικό αυτό ποσοστό υπάρχει παντού στον κόσμο». Και οι δύο συμφωνούν ότι «ένας μικρός βιβλιοπώλης μπορεί να αντέξει καλύτερα στην κρίση,έχει λιγότερα έξοδα, μπορεί να κάνει καλύτερες οικονομίες κλίμακος».
Αν ζητούσαν κάτι από το κράτος τι θα ήταν αυτό; «Είμαστε πολιτιστικοί φορείς εκτός από επιχειρήσεις» απαντά ο κ. Παπασωτηρίου. «Οπως στη Γαλλία υπάρχει ένα προστατευτικό πλαίσιο για τα βιβλιοπωλεία,και εδώ θα ζητούσαμε επιδότηση ενοικίου, λιγότερες εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία και μείωση συντελεστών φορολογίας». Και τελειώνει λέγοντας ότι θα έπρεπε να δοθούν κίνητρα για επενδύσεις: αυτό θα αντέστρεφε το κλίμα. Ο κ. Θανάσης Ψυχογιός αντίθετα δηλώνει εμφατικά: «Δεν ζητάω τίποτε από την πολιτεία ως εκδότης. Ζητάω όμως αυτό που έχει υποχρέωση να κάνει:να ανεβάσει το μορφωτικό επίπεδο των πολιτών, να δημιουργήσει δανειστικές βιβλιοθήκες παντού,να μάθει στα παιδιά από το σχολείο να αγαπούν το διάβασμα».
Οι μικροί και η αδυναμία προγραμματισμού
Οι μικροί εκδότες προσαρμόζουν τη στρατηγική τους. Εκδίδουν λιγότερα βιβλία, αλλάζουν τα προγράμματά τους. Η Γιώτα Κριτσέλη από τις εκδόσεις Κίχλη μάς λέει ότι προτιμά να βγάλει μικρά βιβλία (μικρό σχήμα, λίγες σελίδες) για να μη ρίξει την ποιότητα ενώ παράλληλα διευρύνει τα βιβλιοπωλεία με τα οποία συνεργάζεται.
Η Θέμις Μίνογλου από τις εκδόσεις Κριτική- ένας οίκος που ασχολείται κατά 80% με εκδόσεις επιστημονικών βιβλίων- βρίσκεται σε δυσκολία να προγραμματίσει καθώς το υπουργείο Παιδείας αργεί να αποφασίσει τι ακριβώς θέλει, αναφερόμενη στις εφετινές παλινωδίες με τα πανεπιστημιακά συγγράμματα. Το πρόγραμμα των πανεπιστημιακών συγγραμμάτων από 50-55 εκατ. ευρώ πέρυσι έπεσε εφέτος στα 40 εκατ. ευρώ και κανείς δεν ξέρει αν θα υπάρχει του χρόνου.
«Παλιά», λέει η κυρία Μίνογλου, «κάναμε διετή προγραμματισμό. Τώρα δεν ξέρουμε τι να προγραμματίσουμε» . Η έλλειψη ρευστότητας και η αδυναμία τραπεζικού δανεισμού είναι δύο βασικοί λόγοι που την αναγκάζουν να μικρύνει τον αριθμό των βιβλίων που θα εκδώσει, από τα 45 στα 20, ενώ δεν κρύβει ότι έκανε και απολύσεις. Φυσικά δεν είναι η μόνη.
Πόσα βιβλία εκδίδονται
Σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία, από το ΕΚΕΒΙ, το 2010 εκδόθηκαν 8.900 τίτλοι έναντι 9.629 το 2009 και 10.631 το 2008. Στη σχετική λίστα πρώτος για το 2010 είναι ο Πατάκης με 306 (381 το 2009) τίτλους, ακολουθούν οι Μodern Τimes με 304 (314) τίτλους και ο Ψυχογιός με 251 τίτλους (186 το 2009). Οι επόμενοι είναι οι εκδόσεις Μεταίχμιο με 209 (191) και Μίνωας με 192 (176).
Μπεστ σέλερ και πολυκαταστήματα
Μια πρόσφατη έρευνα του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου έδειξε ότι δεν έχει αλλάξει το ποσοστό αυτών που διαβάζουν πάνω από δέκα βιβλία τον χρόνο.ΗΚάτια Λεμπέση(εκδόσεις Κέδρος) αναφέρει ότι οι αναγνώστες ψάχνουν και νέα περιεχόμενα όπως τα ιστορικά μυθιστορήματα,έχει δε τη γνώμη ότι μειώνονται οι αναγνώστες των «εύκολων αναγνωσμάτων» ενώ παραμένουν σταθεροί αυτοί που αγοράζουν κλασικούς.
Ο εκδότης Θανάσης Ψυχογιός τονίζει ότι«το αναγνωστικό κοινό έχει διευρυνθεί,έχουν εισέλθει πολλοί αναγνώστες των δύο-τριών βιβλίων τον χρόνο και πολλοί από αυτούς κατευθύνονται προς τα μπεστ σέλερ.Υπάρχουν και οι παλιοί,απαιτητικοί αναγνώστες αλλά έχει δημιουργηθεί και ένα νέο κοινό.Αυτοί σε μεγάλο βαθμό δημιουργούν τα μπεστ σέλερ,τα οποία σήμερα μπορεί να φτάσουν πάνω από 50.000 αντίτυπα ενώ κάποτε δεν ξεπερνούσαν τα 10.000 αντίτυπα». Αν δει κανείς τις λίστες των μπεστ σέλερ θα εκπλαγεί από τους τίτλους.Οι περισσότεροι παραπέμπουν σε αισθηματικά ρομάντζα και οι υπόλοιποι στο ιστορικό μυθιστόρημα που αποτελεί τη νέα μεγάλη τάση μεταξύ των αναγνωστών.Ισως αυτές οι τάσεις να σχετίζονται και με το ότι ένα νέο ισχυρό σημείο πώλησης των βιβλίων είναι τα μεγάλα πολυκαταστήματα (Ηondos, Carrefour, Σκλαβενίτης κ.ά.) στα οποία οι πελάτες είναι κυρίως γυναίκες και όπου τα μπεστ σέλερ βρίσκουν την καλύτερη ανταπόκριση.Αυτό βεβαίως έχει επηρεάσει και τους εκδότες (μικρούς και μεγάλους),οι οποίοι εκδίδουν και βιβλία με στόχο να γίνουν μπεστ σέλερ και να μπουν στα ράφια αυτών των μεγάλων καταστημάτων.
Κάποιοι προσαρμόζουν ακόμη και τα εξώφυλλά τους προς αυτόν τον στόχο.
Εγγραφή σε:
Αναρτήσεις (Atom)